Kanał Wawerski – środowisko naturalne

Jakość wody i organizmy wodne

W górnym biegu, powyżej osiedla Stara Miłosna, gdzie Kanał odprowadza wody głównie z terenów leśnych, polno-łąkowych i torfowiskowych jego wody są wolne od zanieczyszczeń, jednak okresowe wysychanie utrudnia rozwój organizmów wodnych. Fragment kanału przechodzący przez dzielnicę Wesoła ma 3,5 km długości. Nadmierne użyźnienie (eutrofizacja) występuje na odcinku przechodzącym przez teren zabudowany. Poniżej osiedli, gdzie kanał znów wkracza na tereny zadrzewione i łąkowe wytwarza się obfita roślinność zanurzona z przewagą moczarki kanadyjskiej i roślin z rodzaju rogatek. Obserwuje się tu bogatą faunę bezkręgowców: skorupiaki (wioślarki, małżoraczki, ośliczki), małże (z rodzajów skójka i kulkówka), bardzo liczne ślimaki z rodzajów żyworódka, zatoczek i błotniarka. Obficie występują ważki, a najczęściej spotykanym gatunkiem jest ważka płaskobrzucha. Na szczególną uwagę zasługują gatunki wskazujące na dobrą jakości wód: larwy chruścików i widelnic. W miejscu gdzie kanał opuszcza teren dzielnicy Wesoła znajduje się ujście ścieków oczyszczonych z oczyszczalni Cyraneczka. Poniżej tego miejsca roślinność zanurzona zanika, a fauna zostaje zredukowana do bezkręgowców dennych oraz ślimaków. Ryb na odcinku Wesołej ani bezpośrednio poniżej w Międzylesiu – nie zaobserwowano. Poniżej Międzylesia, kanał przebiega na dłuższym odcinku przez tereny zabudowane, jest głęboko wcięty i zacieniony. W tych miejscach ma skąpą roślinność zanurzoną i odpowiednio ubogą faunę. Pokrój przypominający niewielką śródlądową rzekę odzyskuje tuż przed połączeniem z Kanałem Nowe Ujście na wysokości Zakola Wawerskiego. Jest to jego najbogatszy przyrodniczo odcinek, chroniony jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy. W tym miejscu w kanale występują już ryby (okoń, ciernik) a roślinność zanurzona wzbogaca się o rdest ziemno-wodny i rdestnice.

Roślinność nadbrzeżna

Brzegi Kanału są typowymi siedliskami roślinności szuwarowej, która nie rozwija się tam w pełni ponieważ jest regularnie usuwana. Wyjątkiem jest obszar Zakola Wawerskiego, gdzie wykształcają się w pełni zbiorowiska szuwaru właściwego i wielkoturzycowego. Zarośla i zadrzewienia są na wielu odcinkach zbliżone do nadrzecznych łęgów. W pełni rozwinięte zbiorowiska łęgowe występują jednak tylko w Zakolu Wawerskim. W wielu miejscach nad brzegiem rosną dorodne olchy czarne i wierzby należące do kilku gatunków (również odmiany sadzone). Kilkanaście dębów w sąsiedztwie kanału ma rozmiary zbliżone do pomnikowych. Zarośla krzewiastych wierzb z czeremchą, jarzębiną, kruszyną i chmielem są dogodnym środowiskiem życia ptaków wróblowych („śpiewających”). Wśród roślin zielnych w trakcie kwitnienia zwracają uwagę kosaciec żółty, żywokost i rutewka żółta. Na niektórych odcinkach spotyka się storczyki. Storczyk szerokolistny (kukułka szerokolistna) był obserwowany w Wesołej. W Zakolu Wawerskim występują oprócz tego kruszczyk szerokolistny, kukułka krwista i podkolan biały. Spośród innych roślin chronionych w Zakolu występują także: nasięźrzał pospolity, bobrek trójlistkowy i salwinia pływająca. W roślinności nadbrzeżnej Kanału znane są pojedyncze przypadki występowania barszczu sosnowskiego – niebezpiecznego, parzącego gatunku przybyłego z Azji. Najczęściej jednak rośliny budzące emocje okazywały się niegroźnym barszczem zwyczajnym lub arcydzięglem (gatunek leczniczy i chroniony).

Fauna

Kanał Wawerski jest chętnie zamieszkiwany przez płazy: żaby wodne, jeziorkowe i moczarowe. Odgałęzienia i zakola kanału oraz łączące się z nim drobne zbiorniki są miejscem rozrodu płazów o lądowym trybie życia – żaby trawnej oraz ropuchy szarej. W wodach Kanału często widać pływające zaskrońce – węże, które z upodobaniem żywią się płazami. Wilgotne łąki w pobliżu kanału odwiedza żmija zygzakowata. Nad kanałem bardzo licznie występują ptaki. Na odcinku w Wesołej w ramach dorocznego ptakoliczenia zaobserwowano łącznie ponad 50 gatunków ptaków, zaś w Zakolu Wawerskim blisko 130 w tym 70 lęgowych takich jak słowik szary, strzyżyk, pokrzewki, kos, kwiczoł, pleszka, rudzik, wilga i wiele innych. Najgłośniejsze, najbardziej charakterystyczne głosy należą do słowika szarego i trzciniaka. Do najładniejszych należą: bażant, dudek, dzięcioł zielony i licznie występująca kaczka krzyżówka oraz rzadka mandarynka. Ptakiem najbardziej widowiskowym jest zimorodek, który korzysta z licznych obiektów zwieszających się nad wodą, żeby wypatrywać ryb i nurkować po nie, spadając jak kamień, dziobem w dół. Cierpliwy obserwator może zauważyć gryzonie związane z wodą: nornika północnego i piżmaka oraz ślady żerowania bobrów. Wieczorami wzdłuż kanału i w świetle pobliskich latarń latają liczne nietoperze.