Wawer – 10 wrzesnia 1944

75 lat temu, 10 września w Międzylesiu, rozpoczął się bój o opanowanie bronionej przez Niemców Pragi. W niniejszym numerze Gazety Wawerskiej przedstawiamy cztery świa­dec­t­wa dotyczące tego wydarzenia: oryginalną i niepublikowaną dotychczas fotografię grupy żołnierzy Wojska Polskiego, którzy w boju tym uczestniczyli (okładka); oraz, poniżej, kolejno: mapę z 1934 r., jaką wówczas się posługiwano, na którą nanieśliśmy uproszczony przebieg linii frontu przed rozpoczęciem ofensywy; kalendarium obejmujące nie tylko sam przebieg walk, ale i wydarzenia poprzedzające bój; tudzież odtworzoną na podstawie dokumentów listę 144 żołnierzy armii gen. Zygmunta Berlinga, którzy zginęli na terenie naszej dzielnicy, uzupełnioną informacjami o ich losach.

Linia frontu w pierwszej dekadzie sierpnia 1944 r. • Kolorem niebieskim oznaczono pozycje niemieckie. • Kolorem czerwonym oznaczono pozycje rosyjskie. • Linią biało-czerwoną oznaczonopozycje 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Pozycje te zostały zajęte przed natarciem 10 września.

29 lipca – Niemcy bez walki opuszczają Otwock, następnie Falenicę i niszczą tory kolejowe od Falenicy do Wawra, przy pomocy lemiesza ciągnionego przez dwa parowozy.
Czołgi rosyjskie wjeżdżające do Ot­wo­c­ka obrzucano kwiatami.

30 lipca – Wysadzenie w powietrze stacji kolejowej Wawer. W godzinach przedpołudniowych trzy czołgi ro­syj­s­kie wyjechały z lasu Branickich w Międzylesiu w okolicy ul. Jasnej (ob. Świebodzińska) i zostały zniszczone ogniem z czołgów niemieckich rozstawionych u wylotów przecznic z północy na ul. Niepodległości (ob. Żegańska).
W godzinach wieczornych jednostki rosyjskie rozpoczęły bój o wzgórze 119 k. Pohulanki, górujące nad rozwidleniem szosy z Warszawy do Brześcia i Lublina.

30/31 lipca – W nocy wojska niemieckie zaj­mu­ją pozycje wzdłuż linii: kościół zerzeński – FAE K. Szpotańskiego (ob. galeria handlowa „Ferio”) – południowy skraj lasu anińskiego – cegielnia w Miłosnej Starej – Pohulanka – wzgórze 119 – wzgórze 105, natomiast wojska rosyjskie obsadzają pozycje wzdłuż linii: cmentarz zerzeński – północny ­skraj lasu Branickich – Macierówka – Majdan – Zakręt – Żwir.

1 sierpnia – Ewakuacja ludności z Międzylesia.

2 sierpnia – Początek stopniowej ewakuacji lud­noś­ci z Anina zakończonej do­pie­ro 2 września.

3 sierpnia – O godz. 19:00 ozpoczyna się natarcie rosyjskie w kierunku Podkaczego Dołu, od­rzu­co­ne przez obronę niemiecką.

4 sierpnia – Natarcia niemieckie pod Zbytkami i Miłosną Starą odrzucone przez obronę rosyjską.

6 sierpnia – Defilada miejscowych jednostek AK w Otwocku przed do­wódz­t­wem IV Rejonu AK i oficerami ro­syj­s­ki­mi.

7 sierpnia – W gminie Wiązowna Rosjanie poj­ma­li dwóch żołnierzy AK zajętych zakopywaniem poniemieckiej bro­ni i amunicji.

8 sierpnia – Wzgórze 119 k. Pohulanki zostało opanowane przez jednostki rosyjskie po 10 dniach walki. Niemiecka załoga bunkrów wycofała się na północny zachód, na niższe sąsiednie wzgórze 109 należące do zwieńczenia tego samego wzniesienia terenowego.

9 sierpnia – Front zamarł. Pas ziemi niczyjej między pozycjami obu stron w dzień pozosta­wał pod obstrzałem snajperów, a w nocy był pe­ne­t­ro­wa­ny przez zwiadowców.

10 sierpnia – Po nieudanej próbie pochwycenia przez Rosjan sztabu AK IV Rejonu Otwock, obejmującego obszar od Celestynowa do Wawra, dowódca Rejonu kapitan Stanisław ­Szulc wydał rozkaz następującej treści: Z dniem dzisiejszym zarządzam zdjęcie opasek – przechodzimy do konspiracji, aż do wyjaśnienia. Nie rozgłaszać o przejściu do kon­s­pi­ra­c­ji. Pouczyć podwładnych o nieujawnianiu swych dowódców i siebie.

11 sierpnia – Ostatni rozkaz dowódcy IV Rejonu Otwock, zobowiązujący do zabezpieczenia i ukrycia dokumentów i broni oraz zawieszający dalszą działalność.

7/8 i 8/9 września – Nocami 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, należąca do I Armii Wojska Polskiego gen. Zyg­mun­ta Berlinga zluzowała jednostki rosyjskie w Międzylesiu na północnym skraju lasu Branickich, poczynając od torów kolejowych aż do kaplicy ss. Franciszkanek Rodziny Maryi. Dywizja zajęła w ten sposób podstawy wyj­ś­cio­we do natarcia na szerokości od toru kolejowego na wschód (1 Pułk Pie­cho­ty) do huty ­szkła (3 Pułk Pie­cho­ty). Dalej, na lewym i prawym skrzydle, pozycje zajmowały dywizje rosyjskie.

10 września
godz. 8:10 – Po 10-minutowym przy­go­to­wa­niu artyleryjskim batalion rosyjski zaatakował po wschodniej stronie torów kolejowych i zaległ pod ogniem na przedpolu FAE K. Szpo­tań­s­kie­go (ob. galeria handlowa „Ferio”). Batalion ten działał w pasie natarcia jednostki polskiej.
godz. 10:30 – Do natarcia ruszył batalion z 1 Pułku Piechoty i zaatakował w rejonie skrzyżowania ulic Niepodległości (obecnie Żegańska) i 11 Listopada (ob. M. Pożaryskiego).
godz. 10:10 – FAE K. Szpotańskiego (ob. galeria handlowa „Ferio”) została opanowana.
godz. 10:20 – Odparcie kontrataku Niemców pró­bu­ją­cych odzyskać utracony teren.
godz. 10:30 – Wstrzymanie dalszego natarcia.
godz. 11:15 – Początek ponad godzinnego przygotowania artyleryjskiego.
godz. 13:00 – Początek natarcia ogólnego.
godz. 14:05 – 1 pułk polskiej dywizji dochodzi do ul. H. Dąbrowskiego (ob. Hafciarska) i prze dalej do Anina.
godz. 14:15 – 3 pułk utknął przed polem minowym pokrytym sieciami drutów kolczastych między ul. J. Poniatowskiego (ob. Kaczy Dół) a południowym skrajem lasu anińskiego, zatrzymany ogniem z pozycji niemieckich.
godz. 15:15 – Z pomocą pospieszył drugi rzut 3 pułku obchodząc pozycje niemieckie od strony ul Królewskiej (ob. M. Kajki) w Aninie, w ślad za pułkiem 1–ym.
godz. 16:25 – Saperzy 3 pułku otwierają przejścia na polu minowym i między dru­ta­mi kolczastymi. 3 pułk ponownie rusza swoim pasem natarcia.
godz. 17: 00 – Opanowanie stacji i kościoła w Aninie.
godz. 17:15 – Oba pułki osiągnęły linię szosy brzeskiej.
godziny wieczorne – 1 Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki zatrzymuje się na linii szosy Wawer – Zielona (ob. ul. Korkowa).

11 września – Dywizja przekracza szosę i prze na północny zachód. Kontratak niemiecki zatrzymał ją przy wa­go­now­ni Olszynka Grochowska i nasypie kolejowym w Kawęczynie.

ŻOŁNIERZE 1 DYWIZJI PIECHOTY IM. TADEUSZA KOŚCIUSZKI ZABICI I ZMARLI Z RAN W BOJU O MIĘDZYLESIE, ANIN, MARYSIN I WAWER

  1. Plutonowy Babul Wła­dys­ław, syn Piotra, ranny 10 IX, zm. z ran 13 IX w szpitalu nr 2 w Józefowie, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  2. Szeregowy Barabasz Mikołaj, syn Feliksa, ur. 1909 r. w Oreszkówce, pow. Kopyczyńce, woj. tarnopolskie, zginął w Wawrze 12 IX, pochowany tamże, ul. Dębowa 12 (ob. Kościuszkowców), przeniesiony na cm. wojenny w Marysinie.
  3. Szeregowy amunicyjny Bartnik Czesław, syn Wincentego, ur. 1923 r. w Zrębcach (?), pow. Zamość, woj. lubelskie, przybył do Dywizji z Mołotowskiej Obłasti, zginął 11 IX pod Olszynką Grochowską, pochowany na cm. wojskowym na Powązkach.
  4. Szeregowy Barylski Czesław, syn Pawła, ur. 1917 r. w Stryjówce pow. Zbaraż, zginął 11 IX w Aninie, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  5. Szeregowy Betker vel Betkier Rudolf, syn Adolfa, ur. 1912 r. w Werbie, pow. Włodzimierz, zginął 11 IX w Aninie, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  6. Chorąży Biziuk Witold, syn Mikołaja, ur. 1911 r. w Krynkach, pow. Grodno, przybył do Dywizji z Dżambułu w Republice Kazachskiej, zginął 10 IX, pochowany w bratniej mogile na Glinkach, przeniesiony na cm. wojenny w Międzylesiu, następnie na cm. wojenny w Marysinie.
  7. Starszy szeregowy Bobryk Antoni, syn Stefana, ur. 1910 r. w Żwieńczynie (?), przybył do Dywizji z sowchozu Krasnyj Majak k. Kańska w Krasnojarskim Kraju, zginął 11 IX na Zbój­nej Górze, pochowany na Zbójnej Górze przy ul. Rycerskiej 2, przeniesiony na cm. wojenny w Międzylesiu, następnie do Aleksandrowa.
  8. Kapral Bombel Stanisław, syn Michała, ur. 1912 r. w Garwolinie, zginął 11 IX w Aninie, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  9. Plutonowy Bracha Jan, syn Karola, ur. 1903 r. w Żółkiewce, pow. Krasnystaw, woj. lubelskie, przybył do Dywizji z Woroszyłowskiej Obłasti, zginął 12 IX w okolicy Wawra, po­cho­wa­ny na cm. wojskowym na Powązkach.
  10. Szeregowy Bruder vel Brudek Ludwik, syn Piotra, ur.1915 r. w Kasmykach, pow. Kowel na Wołyniu, przybył do Dywizji z 27 Dywizji AK, zginął 11 IX w okolicy Anina, pochowany na cm. wojskowym na Powązkach.
  11. Plutonowy Buczyński Feliks, syn Mateusza, ur. 1919 r., zginął 10 IX, pochowany 700 m na wschód od kościoła w Międzylesiu, przeniesiony na cm. pułkowy w Olszynce Grochowskiej, następnie na cm. wojskowy na Powązkach.
  12. Szeregowy Buklewicz Stanisław, zginął 10 IX, pochowany w Aleksandrowie.
  13. Szeregowy Ceniak Władysław, ur. 1913 r. w Tartuszynie (Litwa Kowieńska), przybył do Dywizji z Wołynia, zginął 11 IX w Aninie, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  14. Chorąży Chilan Grzegorz, zginął 10 IX, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  15. Szeregowy Chwaliński Kazimierz, syn Józefa, ur. 1914 r. w Małczanowie, pow. Skałat, woj. tarnopolskie, zginął 11 IX na Glinkach, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  16. Chorąży Chyliński Jerzy, syn Wincentego, ur. 1920 r. w Sawiczach pow. Wołkowysk, woj. białostockie, zginął 10 IX w Międzylesiu, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  17. Szeregowy Cieślak Tadeusz, syn Józefa, ur. 1923 r. w Pleszewie, pow. Nieśwież, woj. nowogródzkie, przybył do Dywizji z Krasnojarskiego Kraju, zginął 11 IX, pochowany w bratniej mogile przy ul. Niepodległości 6 (ob. Żegańska), przeniesiony na cm. do Aleksandrowa.
  18. Chorąży Czerkis Romuald, syn Adama, ur. 1923 r. w Białogrudzie, pow. Lida, woj. nowogródzkie, przybył do Dywizji z Nowosybirskiej Obłasti, zginął 10 IX, pochowany w bratniej mogile przy ul. R. Traugutta (ob. Rosnąca), kraniec prawej strony ulicy od strony Anina, następnie na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  19. Podporucznik Czernych Iwan, syn Grzegorza, ur. 1918 r. w Ikoracku pod Woroneżem, zginął 10 IX, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  20. Strzelec Czubak Antoni, syn Wojciecha, ur. w Gąsawach Plebańskich, pow. Radom, przybył do Dywizji z Wołynia, zginął 14 IX w Aninie, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  21. Sierżant Downar Mikołaj, syn Antoniego, ur. 1905 r. w Bierczówce, pow. Nieśwież, woj. nowogródzkie, zginął 10 IX w Aninie, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  22. Szeregowy Drebut Jan, syn Leona, ur. 1907 r. w Łysej Górze, pow. Oszmiana, woj. wileńskie, zginął 11 IX w Aninie, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, prawdopodobnie przeniesiony do Aleksandrowa.
  23. Sierżant Dyrda Antoni, syn Mateusza, ur. 1916 r. w Zmysłówce k. Łańcuta, przybył do Dywizji z Krasnojarskiego Kraju, zginął 10 IX w Międzylesiu, pochowany na ul. R. Traugutta (ob. Rosnąca) z lewej strony idąc od Międzylesia, przeniesiony na cm. wojenny w Międzylesiu, następnie prawdopodobnie do Aleksandrowa.
  24. Starszy strzelec Dzielegiewicz Józef, syn Grzegorza, ur. 1920 r. w Zawaliszczu, pow. Dzis­na, woj. wileńskie, zginął 11 IX w Aninie, pochowany po prawej stronie ul. R. Traugutta (ob. Rosnąca), przeniesiony na cm. wojenny w Międzylesiu, następnie do Aleksandrowa.
  25. Major Dziewanowski Longin, syn Wiktora, ur. 1907 r. w Berdyczowie, ranny 10 IX, zm. z ran 15 IX w Michalinie, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  26. Kapral Epelbaum Bronisław, syn Mikołaja (lub Michała), ur. 1914 r. w Pniównie k. Chełma, zginął 10 IX w Międzylesiu, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  27. Szeregowy Fedysiów (w meldunku Fedyziow) Stefan, syn Bazylego, ur. w Letniej, pow. Drohobycz, woj. lwowskie, zm. z ran 10 IX w Józefówce, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  28. Kapral Fijałkowski Eugeniusz, syn Władysława, ur. 1924 r. w Uniełyńcach, pow. Zaleszczyki, woj. tarnopolskie, zginął 10 IX, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  29. Chorąży Frolisiuk, zginął 10 IX, pochowany w Aleksandrowie.
  30. Szeregowy Furmaniuk Demian, syn Antoniego, ur. 1905 r., pow. Czortków, woj. tarnopolskie, zginął 11 IX w okolicy Anina, pochowany na cm. wojskowym na Powązkach.
  31. Szeregowy Futrowski Stanisław, syn Teodora, ur. 1910 r. w Pniakach k. Kałusza, woj. stanisławowskie, zginął 11 IX w Aninie, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  32. Sierżant Gajewski Michał, syn Teodora, ur. 1914 r. w Szwajkowicach, pow. Czortków, woj. tarnopolskie, zginął 10 IX w Radości, pochowany na cm. wojskowym na Powązkach.
  33. Szeregowy Gardziejewski Franciszek, syn Dominika, ur. 1926 r. w Borkach Wielkich, pow. Trembowla, woj. tarnopolskie, zginął 10 IX w Międzylesiu 700 m od kościoła, po­cho­wa­ny na cm. w Aleksandrowie.
  34. Szeregowy Gąsowski Stanisław, syn Władysława, ur. 1923 r. w Zopieniożynkach, pow. Grodno, woj. białostockie, zginął 12 IX w Wawrze, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  35. Sierżant Glikson Henryk, ur. 1910 r., zginął 10 IX, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  36. Starszy strzelec Głąba Franciszek, syn Józefa, ur.1925 r. w Tarnowicy Polnej, pow. Tłumacz, woj. stanisławowskie, przybył do Dywizji z Krasnojarskiego Kraju, zginął 11 IX w Międzylesiu, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  37. Szeregowy Goch Józef, syn Sebastiana, ur. 1909 r. w Turówce, pow. Augustów, przybył do Dywizji z okolic Tarnopola, zginął 11 IX w okolicy Anina, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  38. Szeregowy Gomanowicz Mikołaj, syn Maksyma, ur. 1923 w Kanoku, Krasnojarski Kraj, zginął 11 IX w Aninie, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  39. Kapral Gondek Jan, syn Józefa, ur. 1911 r. w Zabawie, pow. Kobryń, woj. poleskie, przybył do Dywizji z Syktywkaru w Republice Komi, zginął 14 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  40. Gorbaczewski Mikołaj, zginął 11 IX, miejsce pochówku nieznane.
  41. Szeregowy Gregorczyn Paweł, syn Piotra, ur.1919 r. w Kostowie, pow. Tłumacz, woj. stanisławowskie, przybył do Dywizji z Saratowa, zginął 10 IX w okolicy Międzylesia, po­cho­wa­ny na cm. wojennym w Międzylesiu, prawdopodobnie przeniesiony do Aleksandrowa.
  42. Szeregowy Gruner Jan, syn Franciszka, ur. 1909 r. w Lipinach, pow. Katowice, zginął 11 IX w Aninie, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  43. Grządkowski Konstanty, syn Jana, ur. 1920 r. w Wiśniowcu, woj. wołyńskie, zabity odłamkiem miny, pochowany w Aninie k. kościoła od strony wschodniej, przeniesiony na cm. w Rembertowie.
  44. Kapral Gudewicz Wacław, syn Władysława, ur. 1916 r., przybył do Dywizji z Wołynia, zginął 11 IX, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  45. Kanonier Gut Kazimierz, syn Piotra, ur. 1917 r. w Buczaczu, przybył do Dywizji z Krasnojarskiego Kraju, zginął 10 IX, pochowany koło kościoła na Glinkach, przeniesiony na cm. wojenny w Marysinie.
  46. Szeregowy Hołubienny (w meld. Hołubenny) Michał, syn Dymitra, zginął 11 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  47. Szeregowy Horak Zenon, syn Antoniego, ur. 1923 r. w Jezioranach Polskich, pow. Łuck, woj. wołyńskie, przybył do Dywizji z Wołynia, zginął 10 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  48. Starszy strzelec Iwanach Klemens, syn Bartłomieja, ur. w Bolizubach, woj. wołyńskie, przybył do Dywizji ze Swierdłowskiej Obłasti, zginął między 10 a 16 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  49. Szeregowy Stanisław Jabłoński, syn Antoniego, ur.1924 r. w Kalinówce, przybył do Dywizji ze Swierdłowskiej Obłasti, zginął 10 IX przy ul. R. Traugutta (ob. Rosnąca) na posesji nr 1, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  50. Podporucznik Jachwicz Ignacy, zginął 10 IX, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  51. Szeregowy Jakubowski Zygmunt, syn Stanisława, ur. 1922 r. w Krzywczykach k. Krzemieńca, przybył do Dywizji z Kazachstanu, zginął 11 IX pod Międzylesiem, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  52. Szeregowy Janczyński Władysław, syn Teodora, ur. 1910 r., zm. z ran 11 IX w szpitalu w Józefowie, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  53. Plutonowy Jaworski Władysław, syn Władysława, ur. 1913 r. w Warszawie, zginął 10 IX, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  54. Szeregowy Jedynak Marcin, syn Antoniego, ur. 1923 r. w Strzałkach, woj. lwowskie, przybył do Dywizji z Kujbyszewskiej Obłasti, zginął 10 IX na Glinkach, pochowany w Aleksandrowie.
  55. Szeregowy Kasprów Jan, syn Jana, ur. w Libowie, pow. Skałat, woj. tarnopolskie, zginął 11 IX, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  56. Szeregowy Kasprzak Aleksander, syn Antoniego, ur. 1900 r. w Kajmach, pow. Łomża, przybył do Dywizji z Ałtajskiego Kraju, zginął 11 IX w Międzylesiu, miejsce pochówku nieznane.
  57. Kanonier Kaśkow Stanisław, syn Józefa, ur. 1918 r. w Tomówce, pow. Czortków, woj. tar­­no­pol­s­kie, przybył do Dywizji z Szachniaku, zginął 10 IX, pochowany przy skrzyżowaniu ul. Królewskiej (obecnie M. Kajki) z szosą brzeską, przeniesiony na cm. wojskowy na Powązkach.
  58. Artylerzysta Kawczyński Antoni, syn Grzegorza, ur. 1914 r. w Łodzi, zginął 11 IX na stacji Wawer, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  59. Szeregowy Kmita Stanisław, syn Piotra, ur. 1921 r. w Proście k. Nieświeża, woj. Nowogródzkie, przybył do Dywizji spod Omska, zginął 11 IX pod Radością, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  60. Plutonowy Koch Izydor, syn Henryka (Mendla), ur. 1902 r. we Lwowie, przybył do Dywizji z Dżambułu w Republice Kazachskiej, zginął 11 IX pod Międzylesiem, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  61. Szeregowy sanitariusz Koga Jan, syn Jakuba, zginął 11 IX w okolicy Anina, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  62. Szeregowy Konat Józef, ur. 1908 r. w Horodyszczach, pow. Dubno, woj. wołyńskie, zginął 11 IX pod Aninem, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  63. Plutonowy zwiadowca Kosiński Justyn, syn Wiletorego, ur. 1904 r. w Kożanach, pow. Dzisna, woj. wileńskie, przybył do Dywizji z Pawłodarska, zginął 11 IX w Aninie, miejsce pochówku nieznane.
  64. Kapral Kosztowski Jan, syn Andrzeja, ur.1921 r. w Pawłokomie, woj. lwowskie, zginął 10 IX, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  65. Porucznik Kotkowski Franciszek, syn Władysława, ur. 1906 r. w Witebsku, zginął 10 IX, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  66. Kapral Krupicz Mikołaj, syn Aleksandra, ur. 1918 r. w Żurawiskach, pow. Lesko. woj. lwowskie, przybył do Dywizji z Nowosybirska, zginął 10 IX, pochowany na Glinkach przy północnej ścianie kościoła, przeniesiony na cm. wojskowy na Powązkach.
  67. Plutonowy Kruszewski Michał, syn Grzegorza, ur. 1915 r., zginął 11 IX, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  68. Plutonowy podchorąży Kusik Włodzimierz, syn Mikołaja, ur. 1910 r. we Lwowie, zginął 10 IX w Międzylesiu, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  69. Kuśnik Justyn, ur. 1904 r., zginął 11 IX, miejsce pochówku nieznane.
  70. Podporucznik Lachowicz Ignacy, syn Piotra, ur.1912 r. w Łukciach, pow. Święciany, województwo wileńskie, przybył do Dywizji z Republiki Komi, zginął 10 IX, pochowany w bratniej mogile na krańcu prawej strony ul. R. Traugutta (ob. Rosnąca) od strony Anina, przeniesiony na cm. wojenny w Międzylesiu, następnie do Aleksandrowa.
  71. Plutonowy Laneman Ignacy, syn Hersza, zginął 11 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  72. Szeregowy Lech Ludwik, syn Wojciecha, ur. w Starykach Rudni, pow. Sarny, woj. poleskie, zginął 10 IX w Aninie, pochowany na cm. wojennym Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  73. Szeregowy Lederman Leon, zginął 11 IX, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  74. Kapral Leus Józef, syn Eudokina, ur. 1917 r., pow. Sarny, woj. poleskie, zginął 10 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  75. Szeregowy Lipski Józef, syn Franciszka, ur. 1921 r. w Dobrych Balaskach k. Żytomierza, przybył do Dywizji z Krasnojarskiego Kraju, zginął 10 IX w Międzylesiu, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  76. Szeregowy kanonier Łukasiewicz Ignacy, syn Jana, ur.1914 r. w Płasce pod Augustowem, zginął 10 IX, pochowany w Aleksandrowie.
  77. Szeregowy Łukaszow Antoni, syn Jana, ur. 1899 r., zm. 10 IX w szpitalu nr 2, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  78. Małyszko Kazimierz, syn Emila, pochodził z Niemczyna k. Sokółki, woj. białostockie, przybył do Dywizji z Krasnojarskiego Kraju, zginął 11 IX, pochowany w bratniej mogile przy ul. Niepodległości 6 (ob. Żegańska), przeniesiony do Aleksandrowa.
  79. Szeregowy Mańkiewicz Franciszek, syn Franciszka, ur.1919 r. we Lwowie, przybył do Dywizji z okolic Kazania, zginął 12 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  80. Szeregowy Marcinkowski Ludwik, syn Józefa, ur. 1925 r. w Budkach Kubińskich k. Łucka, przybył do Dywizji z Łucka, zginął 11 IX w okolicy Anina, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  81. Strzelec Marjański Józef, syn Aleksandra, ur. 1911 r. w Zasmykach k. Kowla, przybył do Dywizji z 27 Dywizji AK, zginął 10 IX, pochowany na cm. wojskowym na Powązkach.
  82. Kapitan Masalski Borys, syn Aleksandra, ur. 1909 r. w Mińsku, zginął 11 IX pod Aninem, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony na cm. wojenny w Marysinie.
  83. Plutonowy Maszkiewicz Władysław, syn Ignacego, ur. 1898 r., pow. Troki woj. wileńskie, przybył do Dywizji z Ałtajskiego Kraju, zginął 11 IX w Aninie, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  84. Kapral Mazur Józef, syn Andrzeja, ur.1918 r. w Drohobyczu, woj. lwowskie, przybył do Dywizji z Archangielska, zginął 10 IX, pochowany przy ul. Królewskiej (obecnie M. Kajki) w pobliżu szosy brzeskiej, przeniesiony na cm. wojskowy na Powązkach.
  85. Szeregowy Merson Dymitr, syn Sergiusza , ur. 1911 r. w Staraji k. Leningradu, przybył do Dywizji z Archangielskiej Obłasti, zginął 11 IX w Międzylesiu, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  86. Szeregowy sanitariusz Michajluk Michał, syn Teodora, ur. 1907 r. w Czartowcu, pow. Tomaszów Lubelski, zginął 10 IX w Międzylesiu, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  87. Strzelec Michałowski Wielisław, syn Marcelego, ur.1925 r. w Berdyczowie, przybył do Dywizji z Berdyczowa, zginął 10 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  88. Mielnik Józef, syn Stefana, ur. 1921 r. w Kolonii Lipniki k. Dubna, woj. wołyńskie, zginął 10 IX w Międzylesiu, pochowany w bratniej mogile przy ul. Niepodległości 6 (ob. Żegańska), przeniesiony na cm. w Aleksandrowie.
  89. Kapral Miezio Konstanty, syn Franciszka, ur.1900 r. w Patkach, pow. Augustów, przybył do Dywizji z Kurgańskiej Obłasti, zginął 10 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  90. Szeregowy Moniuszko Bolesław, syn Franciszka, ur. 1908 r. w Wacławinie k. Dubna, woj. wołyńskie, zginął 10 IX w okolicy Międzylesia, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  91. Szeregowy Nagorny Franciszek, syn Jana, ur. 1926 r. w Workomszczyźnie, pow. Nowogródek, przybył do Dywizji z Aktiubińska, zginął 11 IX w Aninie, pochowany na cm. wojskowym na Powązkach.
  92. Szeregowy Nakonieczny Antoni, syn Michała, ur. 1913 r. w Zahajcach k. Kijowa, przybył do Dywizji z Ałtajskiego Kraju, zginął 10 IX pod Międzylesiem, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  93. Szeregowy Niziński vel Niżyński Leon, syn Pawła, ur. 1901 r. w Siwkach, pow. Kostopol, woj. wołyńskie, zginął 10 IX w Międzylesiu, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  94. Szeregowy Nowak Józef, syn Ignacego, ur. 1925 r. w Stopnicy, woj. kieleckie, przybył do Dywizji z Abakanu, zginął 10 IX przy ul. Królewskiej 18 (ob. M. Kajki), pochowany na cm. wojskowym na Powązkach.
  95. Szeregowy Nowicki Mieczysław, syn Andrzeja, ur. 1917 r. w Elżbiecinie, pow. Łuck, woj. wołyńskie, przybył do Dywizji z Wołynia, zginął 11 IX w okolicy Anina, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  96. Kapral Orzech Stanisław, syn Andrzeja, ur. 1920 r. w Hołoskowie, pow. Tłumacz, woj. stanisławowskie, zginął 10 IX, pochowany w Aninie k. kościoła od strony wschodniej, przeniesiony na cm. w Rembertowie.
  97. Sierżant Osikowicz Piotr, syn Jana, ur. 1894 r. w Gorlicach, woj. krakowskie, przybył do Dywizji z Aktiubińska, zginął 11 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  98. Szeregowy Ożga Mikołaj, syn Szymona, ur. 1907 r. w Stupkach, pow. Tarnopol, woj. tarnopolskie, przybył do Dywizji z Tarnopola, zginął 11 IX w Międzylesiu, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  99. Paczkowski Czesław, syn Jana, ur. 1920 w Łużkach, pow. Postawy, woj. wileńskie, zginął 13 IX na Glinkach, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  100. Starszy strzelec Paczkowski Fabian, syn Kazimierza, ur.1925 r. w Babińcach, pow. Borszczów, woj. tarnopolskie, zginął 11 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  101. Pionder Bronisław, syn Michała, ur. 1920 r. w Gawłowie, pow. Bochnia, woj. krakowskie, przybył do Dywizji z Krasnojarskiego Kraju, zginął 11 IX, pochowany w bratniej mogile przy ul. Niepodległości 6 (ob. Żegańska), prawdopodobnie przeniesiony do Aleksandrowa.
  102. Szeregowy Piotrowski Jan, syn Franciszka, ur.1908 r. w Białymstoku, przybył do Dywizji z Czelabińska, zginął 11 IX w Aninie, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  103. Kapral Pudło Michał, syn Piotra, ur.1912 r. w Wołniłowie, pow. Kałusz, woj. stanisławowskie, przybył do Dywizji ze Swierdłowskiej Obłasti, zginął 10 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  104. Szeregowy Puklicz Stanisław, syn Leona, ur. 1916 r. w Zarubińcach, pow. Skałat, woj. tarnopolskie, zginął 10 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  105. Szeregowy Radecki Józef, syn Walerego, ur.1907 r. w Klementówce k. Łucka, zginął 10 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  106. Starszy strzelec Ragina Henryk, syn Protazego, ur. 1925 r. w Wanowiczach, pow. Pos­ta­wy, woj. wileńskie, zginął 10 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  107. Podchorąży Rudnikow Jerzy, ur. 1915 r., zginął 11 IX, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  108. Rupniewski Aleksander, syn Franciszka, ur. 1907 r. w Kostopolu, woj. wołyńskie, przybył do Dywizji z Iwanowskiej Obłasti, zginął 10 IX pod Falenicą, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  109. Kapral Rutkowski Adam, syn Franciszka, ur. 1907 r. w Rydze, zginął 11 IX w okolicy Radości, pochowany w Aleksandrowie.
  110. Szeregowy Sakiewicz Władysław, syn Michała, ur. 1920 r. w Iwanówce, pow. Trembowla, woj. tarnopolskie, przybył do Dywizji ze Skałatu, w woj. tarnopolskim, zginął 11 IX, pochowany w bratniej mogile przy ul. Niepodległości 6 (ob. Żegańska), przeniesiony na cm. w Aleksandrowie.
  111. Chorąży Sanocki Stefan, syn Tytusa, ur. 1904 r. w Łachwie, powiat Łuniniec, województwo poleskie, przybył do Dywizji z Ałtajskiego Kraju, zginął 10 IX, pochowany na Czap­lo­wiź­nie, ul. Klasztorna 1 (ob. Korkowa), ostateczne miejsce pochówku nieznane.
  112. Kapral Seńkow Michał, syn Filipa, ur. 1919 r. w Chlebowicach Wielkich, pow. Bóbrka, woj. lwowskie, zginął 10 IX w Międzylesiu, miejsce pochówku nieznane.
  113. Simonowicz Jan, syn Michała, ur. 1910 r. w Olszanach, pow. Stolin, woj. poleskie, przybył do Dywizji z Wołochowskiej Obłasti, zginął 10 IX, pochowany w bratniej mogile przy ul. Niepodległości 6 (ob. Żegańska), przeniesiony na cm. w Aleksandrowie.
  114. Szeregowy Siniło vel Sinio Wiktor, syn Adama, ur. 1905 w Ładnoście (?) k. Żytomierza, zginął 11 IX w Aninie, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony na cm. w Aleksandrowie.
  115. Kanonier Siwko Feliks, syn Eliasza, ur. 1912 r. w Twereczy, pow. Brasław, woj. wileńskie, przybył do Dywizji z Republiki Baszkirskiej, zginął 11 IX pod Aninem, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  116. Kapral Sokół Zygmunt, syn Jana, ur. 1925 r., zginął 11 IX, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  117. Szeregowy Sowiński Franciszek, zginął 11 IX, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  118. Plutonowy Stefanowicz vel Stefankiewicz Kazimierz, syn Stanisława, ur. 1916 r. w Trem­bow­li, przybył do Dywizji z Semipałatyńska, zginął 10 IX, pochowany w Radości, przeniesiony na cm. w Aleksandrowie.
  119. Kanonier Strzeszewski Wacław, ur. 1917 r., zm. od ran 11 IX w szpitalu nr 2 w Jó­ze­fo­wie, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  120. Szeregowiec Szablicki Stefan, syn Józefa, ur. 1898 r. w Staszowie, woj. kieleckie, zginął 10 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  121. Podporucznik Szczepański Jan, syn Franciszka, ur. 1919 r. w Naciskach (?), pow. Brzeżany, woj. tarnopolskie, przybył do Dywizji z Krasnojarskiego Kraju, zginął 10 IX, pochowany w bratniej mogile na rogu ulicy H. Dąbrowskiego (ob. Hafciarska) i Polnej (ob. Skowronkowa), przeniesiony na cm. w Aleksandrowie.
  122. Kapral Szugaj Nikita, syn Jana, ur. 1923 r., pow. Brześć, woj. poleskie, przybył do Dywizji z Irkuckiej Obłasti, zginął 10 IX, pochowany przy północnej ścianie kościoła w Międzylesiu, przeniesiony na cm. w Aleksandrowie.
  123. Szeregowy Szwec Mieczysław, pochodził z Jastrzębowej k. Tarnopola, przybył do Dywizji z Krasnojarskiego Kraju, zginął 11 IX, pochowany przy ul. Niepodległości 1 (ob. Że­gań­ska), przeniesiony na cm. w Aleksandrowie.
  124. Szeregowy Szwec Stanisław, syn Emanuela, ur. 1920 r. w Miedynie, pow. Brasław, woj. wileńskie, przybył do Dywizji z Krasnojarskiego Kraju, zginął 10 IX, pochowany obok kościoła w Radości, przeniesiony na cm. w Aleksandrowie.
  125. Chorąży Szymczakowski Kazimierz, syn Rudolfa, ur.1917 r., zginął 10 IX, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  126. Strzelec Ślepy Mikołaj, syn Michała, ur. 1907 r. w Zazdrości k. Trembowli, przybył do Dywizji spod Tarnopola, zginął 10 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  127. Kapral Talko Oleg, syn Adolfa, ur. 1925 r. w Żytomierzu, zginął 11 IX w okolicy Anina, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  128. Kapral Tarasiewicz Franciszek, syn Jana, ur. 1918 r. w Buczanach, pow. Brasław, woj. wileńskie, przybył do Dywizji z Czelabińskiej Obłasti, zginął 11 IX, pochowany na cm. wojennym w Marysinie.
  129. Szeregowy Terczak Franciszek, syn Jana, ur. 1907 r. we Lwowie, przybył do Dywizji z Omskiej Obłasti, zginął 11 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  130. Plutonowy Tiutiuniuk Michał, syn Franciszka, ur. 1918 r. w Uchnowie, pow. Rawa Ruska, woj. lwowskie, zginął 11 IX pod Międzylesiem, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  131. Kapral Tomczuk Ignacy, syn Eliasza, ur. 1919 r. w Borzowej k. Kowna, zginął 10 IX, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  132. Szeregowy Truś Stanisław, syn Stanisława, ur. 1925 r. w Jarosławiu, przybył do Dywizji z Kokankiszłaku w Republice Uzbeckiej, zginął 10 IX, pochowany na Glinkach, przeniesiony na cm. w Aleksandrowie.
  133. Chorąży Urbaniak Zygmunt, syn Karola, ur. 1923 r. w Orchowcu, pow. Mościska, woj. lwowskie, przybył do Dywizji z Krasnojarskiego Kraju, zginął 10 IX, pochowany na granicy Międzylesia i Anina, 80 m na północ od ul. J. Poniatowskiego 16 (ob. Kaczy Dół), pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  134. Szeregowy Urbański Zygmunt, syn Tadeusza, ur. w Kosowie, woj. stanisławowskie, przybył do Dywizji z Krasnojarskiego Kraju, zginął 10 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  135. Kapral Wesołowski Hieronim, syn Leona, ur. 1907 r. w Baranach k. Mołodeczna, woj. wileńskie, przybył do Dywizji spod Archangielska, zginął 10 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony na cm. wojenny w Marysinie.
  136. Podporucznik Wierzbicki Tadeusz, zginął 10 IX, pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  137. Starszy strzelec Wiewiórko Józef, syn Juliana, ur. 1918 r. w Bergowie (?), pow. Augustów, przybył do Dywizji z Krasnojarskiego Kraju, zginął 11 IX, w meldunku: pochowany w Radości ul. Królewska róg Napoleona, k. piekarni Piotrowicza, przeniesiony na cm. w Aleksandrowie.
  138. Szeregowy Wilcen Jan, syn Andrzeja, ur. 1908 w Kałuszu, woj. stanisławowskie, przybył do Dywizji spod Chabarowska, zginął 11 IX (w meldunku: ciała nie znaleziono), pochowany na cm. w Aleksandrowie.
  139. Szeregowy Wojciechowski Piotr, syn Jana, ur. 1919 r. w Dubnie, woj. wołyńskie (w meldunkach: ur. w Antonówce, woj. stanisławowskie), zginął 10 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony na cm. do Aleksandrowa.
  140. Ogniomistrz Wróbel Karol, syn Józefa, ur. 1902 r. w Jarosławiu, przybył do Dywizji z Kokandy w Republice Uzbeckiej, zginął 10 IX, pochowany obok kościoła na Glinkach, przeniesiony na cm. wojenny w Marysinie.
  141. Plutonowy Zawiślak Feliks, syn Franciszka, ur. 1908 r. w Róży, pow. Dębica, przybył do Dywizji z Archangielskiej Obłasti, zginął 11 IX (w meldunku: 10 IX) pod Aninem, po­cho­wa­ny na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  142. Plutonowy Zawujski Józef, syn Stanisława, ur. 1905 r. w Bronowie, pow. Łomża, zginął 10 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.
  143. Zylberszpic Mieczysław, syn Hersza, zginął między 10 a 16 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, ostateczne miejsce pochówku nieznane.
  144. Szeregowy Żmijewski Józef, syn Karola, ur. 1912 r. w Mogielnicy k. Trembowli, zginął 10 IX, pochowany na cm. wojennym w Międzylesiu, przeniesiony do Aleksandrowa.

Należy przyjąć, że powyższa lista jest niepełna, m.in. z powodu braków w zasobach archiwalnych (np. brak dokumentacji trzech kompanii karnych); nieuwzględnienia strat, jakie mogły nastąpić w dniach późniejszych wśród saperów rozminowujących teren, a wreszcie i z nieuchronnych przeoczeń.

Na tablicy pamiątkowej, między jezdniami ulicy Żegańskiej w pobliżu ul. Patriotów, są wymienione jeszcze dwie osoby, które zginęły dniach późniejszych: strzelec Dąbrowski Piotr – zginął 14 IX, i strzelec Prus Stanisław – zmarł z ran 27 IX 1944 r. Ponadto na sąsiedniej tablicy pamiątkowej wymieniono nazwiska 15 żołnierzy z 282 Pułku 175 Dywizji Piechoty Armii Czerwonej, którzy zginęli w boju o FAE. Są to: starszy sierżant Bołdyn Grigori Wasilewicz, starszy sierżant Filipenko Wiktor Polikarpowicz, starszy sierżant Gławkow Nikołaj Nikiforowicz, lejtnant Jewstigniejew Władymir Antonowicz, szeregowy Łazarewicz Fiedor Andrejewicz, starszy sierżant Mamintow Semen Iwanowicz, szeregowy Mazańko Stiepan Jakowlewicz, szeregowy Muraszkin Wasilij Tichonowicz, starszy sierżant Omeliańczyk Adam Dymitrowicz, starszy sierżant Osipow Iwan Michajłowicz, kapitan Pawłow Kuźma Iwanowicz, lejtnant Priamyszkin Piotr Mironowicz, szeregowy Prokopienko Georgij Elizarowicz, lejtnant Snegiriew Władymir Aleksandrowicz, szeregowy Stockij Kuprian Stepanowicz (zachowano pisownię oryginalną).

Nie znamy pełnej listy żołnierzy Armii Czerwonej, którzy zginęli w boju 10-11 IX 1944 roku na terenie Wawra, podobnie jak nieznana pozostaje lista zabitych wówczas żołnierzy niemieckich.


Opracowanie powyższe, specjalnie dla Gazety Wawerskiej, powstało na podstawie wyników kwerend: archiwalnej w Wojskowym Biurze Historycznym (Centralnym Archiwum Woj­s­ko­wym) oraz cmentarnych w Aleksandrowie, Marysinie Wawerskim i Rembertowie. Wykorzystane zostały następujące publikacje: Bączyk Norbert. Czołgi Hermanna Göringa pod Warszawą, w: Technika Wojskowa Historia, numer specjalny 5/2017, str. 33 – 45; Bączyk Norbert, Jasiński Grzegorz, Trzepałka Hubert. Brückenkopf Warschau 1944. Odcinek południowy: Karczew, Otwock, Celestynów, Wiązowna. Warszawa 2018; Bączyk Norbert, Trzepałka Hubert. Bitwa o wzgórze 119, w: Technika Wojskowa Historia, numer specjalny 3/2019, str. 76-88; Dobrzyńska Jadwiga. Falenica moja miłość po raz drugi, Warszawa 1996; Getter Marek. Anin i Międzylesie w latach 1939- 1944. Zapis pamięci własnej i źródeł pisanych, w: Kronika Warszawy, Tom 37 (2010), Nr 1 (144), str. 27-49; Księga pochowanych żołnierzy polskich poległych w II wojnie światowej. T. 4 [Cz. 1], Żołnierze Wojska Polskiego na Wschodzie, opr. zbior. Pruszków 1995; Księga poległych na polu chwały, opr. zbior. Wojskowego Instytutu Historycznego, Warszawa 1974; Lech Andrzej. W Radości przy stacji 1920-1951, Warszawa 2009; Makowska Aleksandra. Pamiętnik, w : Pamiętniki prawników. Wspomnienia z 25 lat Polski Ludowej. Warszawa 1969, str. 215-255; Polski czyn zbrojny w II Wojnie Światowej, tom III Ludowe Wojsko Polskie 1943- 1945, opr. zbior. Wojskowego Archiwum Historycznego, Warszawa 1973, str. 334-380; Rakowski Sebastian. Zarys dziejów IV Rejonu VII Obwodu Okręgu Warszawskiego Armii Krajowej, Józefów 2012.

Bogdan Birnbaum, Wiktor Kulerski Międzylesie, 10 września 2019 r.