Geneza i parcelacja osiedla Anin

Autor: , Osiedle: Anin Data: .

Parcelacja Wawra i Obręb Brzeziny
Pierwsze parcelacje obszarów, znajdujących się w pobliżu obecnego osiedla Anin, które od nazwy tamtejszej karczmy nazywano Wawrem, miały miejsce w latach 1837-1839. Był to wówczas niezamieszkany, piaszczysty teren, administrowany przez Zarząd Dóbr Wilanowskich, obejmujący swoim zasięgiem obecne osiedla Stary Wawer i Marysin Wawerski. Sąsiadujący z nimi obszar dzisiejszego Anina, był częścią Lasów Zastowskich, jako ich Obręb o nazwie Brzeziny. Miano to było już wtedy zaszłością historyczną, ponieważ nieco wcześniej, w czasie Powstania Listopadowego, pierwotny w tym miejscu bór został przetrzebiony, a następnie wycięty.

Owe pierwsze podziały okolic wawerskiej gospody, związane były z powstaniem w 1823 roku bitego Traktu Brzeskiego, który na długo jeszcze przed wybudowaniem kolei, znacząco poprawił komunikację z nieodległą Warszawą, dając tym pierwszy impuls do ich rozwoju. Droga ta wyznaczała północną granicę Obrębu Brzeziny. Jego wschodnim brzegiem był dukt, w miejscu którego biegnie obecnie ulica Kajki. Natomiast jego zachodnia krawędź, opierała się o dawny Trakt Włodawski, będący naturalnym przedłużeniem drogi biegnącej z Pragi, której częścią była dzisiejsza ulica Płowiecka i której pozostałością jest ulica Pożaryskiego – z wyjątkiem jej wybrzuszenia, wymuszonego później potrzebą ominięcia Ciepłowni Międzylesie. Z uwagi na to, że przebieg tego traktu był w tym miejscu zbliżony do pobudowanej w 1877 roku linii kolejowej, która przecięła go pod bardzo ostrym kątem, to kształt Obrębu Brzeziny był mocno zbliżony do tego, jaki dziś posiada kończący się na torach Anin. Aczkolwiek jego historyczny fragment, pozostaje po ich drugiej stronie, w pobliżu przebiegającego nad nimi wiaduktu.

W wyniku parcelacji Wawra z lat 1837-1839, powstało kilkanaście działek położonych po północnej stronie nowego traktu, w przestrzeni których znajdowały się jedynie, zachowany do dziś budynek wawerskiej austerii – obecnie Zajazd Napoleoński przy ulicy Płowieckiej, cmentarz ewangelicki – znajdujący się niegdyś w obszarze założonego w drugiej połowie XX wieku Parku im. Matki Mojej, nieopodal skrzyżowania ulic Strusia i Karpackiej oraz cegielnia – stojąca niegdyś przy obecnej ulicy Kościuszkowców, pomiędzy nieistniejącymi jeszcze ulicami Skrzyneckiego i Rolniczą. Przez kilka kolejnych dekad zasiedlenie tego obszaru ograniczyło się w zasadzie do przyległości karczmy Wawer oraz pobudowanych przy niej po roku 1866 urzędów, związanych z nowopowstałą gminą. Obręb Brzeziny natomiast, pozostał na ten czas pustym obszarem, wyczyszczonym z karp przez wawerskich kolonistów, zarośniętym następnie rzadką, sosnową samosiejką.

Podział Wawra i Lasów Zastowskich w 1838 roku.

Hrabia Branicki i Fort Suworowa
Dzieje rozwoju Wawra jaki znamy dziś, jego podziału na Stary i Nowy oraz powstania osiedla Anin, związane są ściśle z pojawieniem się w Wilanowie hr. Ksawerego Branickiego, który w 1892 roku odziedziczył tę olbrzymią posiadłość ziemską po swojej ciotce, hr. Aleksandrze Potockiej. Nowy właściciel, wpisując swoje działania w powszechny ówcześnie trend, postanowił w okolicy powstałej kilkanaście lat wcześniej stacji kolejowej Wawer, założyć podmiejskie letniska. W 1894 roku powstał plan parcelacyjny Nowego Wawra, zakładanego na wschodnich obrzeżach folwarku Zastów, ograniczonego od północy Traktem Brzeskim. Kolejnym krokiem było uregulowanie obszaru, położonego po drugiej stronie linii kolejowej dawnego, leśnego Obrębu Brzeziny. Jego pierwszy plan parcelacyjny powstał w roku 1896, ale stało się to trzy lata po wybudowaniu na terenie Wawra Fortu Suworowa. Dwuhektarowa fortyfikacja była częścią Twierdzy Warszawa. Jej obszar wchłonął m.in. wspomniany wcześniej cmentarz ewangelicki. Inwestycja wojskowa przyniosła za sobą bardzo restrykcyjne przepisy, podporządkowujące celom militarnym całą okolicę, co też w bardzo znacznym stopniu rzutowało na możliwość jej zabudowy.

Obszar przyszłego Anina, znalazł się w pasie fortecznym Twierdzy, który rozciągał się pomiędzy okręgiem wykreślonym promieniem 8 km, licząc od kopuły zboru ewangelickiego przy Placu Małachowskiego w Warszawie, a okręgiem wykreślonym z tego samego miejsca o promieniu 16 km. Do tego planowane osiedle znalazło się w sąsiedztwie esplanady Fortu Suworowa, obejmującej obszar w promieniu 1200 sążni czyli ok 2 km od niego. W strefie tej obowiązywał bardzo rygorystyczny zakaz wznoszenia czegokolwiek. Jednakże za odpowiednią zgodą władz wojskowych, można było stawiać pojedyncze, drewniane budynki parterowe, które nie posiadały murowanej podstawy, drewniane ogrodzenia i studnie oraz piwnice, których obrys wznosił się nie wyżej niż stopę nad poziom gruntu. Obszar Anina przecinała również granica 2 i 3 pasa Warszawskiego Rejonu Fortecznego. Dzieliła ona plan parcelacyjny na dwie nierówne części w miejscu, gdzie obecnie znajduje się ulica Ukośna. Jej przebieg do dziś jest ciałem obcym na siatce ulic Anina i najbardziej charakterystyczną pamiątką po jego niełatwych początkach.

Pierwsza próba sprzedaży gruntów, została w 1898 roku administracyjnie anulowana. Kolejny plan parcelacyjny zakładał podział nowego osiedla od granicy z Kaczym Dołem na południu, jedynie do ulicy Ukośnej. Nie posiadał on już też części południowej, najmniej oczywistej nie tylko z dzisiejszego punktu widzenia, położonej w oderwaniu, poniżej Kaczego Dołu i po zachodniej stronie torów kolejowych, mniej więcej w obszarze pomiędzy ulicami Odeską i Zagajnikową. W 1901 roku wytyczono do sprzedaży 150 działek. Ich granice przebiegły równolegle i prostopadle do duktu dzielącego dawny Obręb Brzeziny na dwie części, po którym pozostała obecna ulica IV Poprzeczna. Wyprzedano je wszystkie do roku 1909. Duże zainteresowanie nimi przyniosła właśnie możliwość ich zakupu, a nie długoletniej dzierżawy, jak w przypadku działek w Nowym Wawrze. Stąd też, niemalże od samego zarania, rozwój Anina mógł przebiegać o wiele dynamiczniej, niż nieco starszego sąsiada. Szczególny udział w zakupach mieli pracownicy Kolei Nadwiślańskich, którzy po fiasku długich starań o połać ziemi w Rembertowie, wynegocjowali przychylne warunki u Ksawerego Branickiego. Efektem tych rozmów było też wydzielenie przez parcelanta ośmiu działek w centrum nowego osiedla pod park, w którym miało znaleźć się miejsce na świątynie i wszelkie inne potrzeby publiczne oraz anulowanie wyłączności dla Zarządu Dóbr Wilanowskich, na prowadzenie w obrębie osiedla działalności gospodarczej.

Plan parcelacyjny Anina z 1901 roku

Wille Anin
31 stycznia 1909 roku car wydał rozkaz w sprawie kasacji Twierdzy Warszawa. Na tej podstawie 17 sierpnia 1910 roku, dowódca Twierdzy ewakuował z warszawskich fortów cały majątek ruchomy, pozostawiając je w stanie niewymagającym ochrony. Tym sposobem przestawały one mieć jakąkolwiek zdolność bojową, a co za tym idzie, znikała potrzeba rygoru budowlanego, m.in. na całym terenie Anina. Tenże rok ówcześni mieszkańcy tego osiedla, a za nimi również współcześni, uznają za datę jego powstania. W tym czasie zaczęło również działać Towarzystwo Przyjaciół Anina. W 1912 roku wytyczono 50 następnych działek, znajdujących się na północ od ulicy Ukośnej, wracając tym po części do założeń pierwotnych. Powstałą całość nazwano Willami Anin. Miano to powzięto od żony właściciela Wilanowa, Anny z Potockich Branickiej.

Do wybuchu I Wojny Światowej, Anin posiadał 200 działek budowlanych. Sąsiedni las, położony za dzisiejszą ulicą Kajki, był niedostępny dla mieszkańców, pozostawał wyłączną własnością Branickich i był odizolowany ogrodzeniem. Większość działek była jeszcze niezabudowana, a właściciele traktowali je jako lokatę kapitału. W pierwszych latach Anina, jako adresy obowiązywały nazwy hipoteczne. Nadanie nazw ulic, jako swoiste zakończenie procesu parcelacji, miało miejsce dopiero w roku 1925. Prócz dwunastu charakterystycznych i unikatowych dziś, nie tylko w skali stolicy nazw ulic Poprzecznych, numerowanych cyframi rzymskimi, zaczęły funkcjonować wówczas m.in. nieistniejące już nazwy Al. Królewskiej – obecnej ulicy Kajki, Al. Parkowej – ulicy Rzeźbiarskiej, Al. Środkowej – ulicy Stradomskiej, Al. Leśnej – ulicy Trawiastej czy też Al. Krakowskiej – ulicy Marysińskiej.

W swoich początkach Anin wchodził w skład gminy Wawer. Obsługiwała go poczta w Starej Miłośnie, parafia w Zerzniu i Sąd Pokoju w Wawrze. Osiedle korzystało ze stacji kolei szerokotorowej Wawer oraz kolejki dojazdowej przy obecnej ulicy Błękitnej, mającej swój przystanek tuż koło dworca. Od 1908 roku jego wschodnią i południową krawędzią biegła linia wąskotorowej kolei konnej Wawer-Wiązowna. Starania Towarzystwa Przyjaciół Anina, o poprowadzenie jej przez środek ich osiedla, przerwał wybuch Wielkiej Wojny, po której już do tego pomysłu nie wrócono. Kolejne prace przy planowaniu parcelacji nowej części Anina, które miały miejsce w międzywojniu, były o wiele bardziej ambitne niż poprzednio. Stały one za sprawą Adama, syna Ksawerego Branickiego. Jednak nie miał on już w tym obszarze tak wielkich dokonań jak jego ojciec. Na przeszkodzie stanął wybuch II Wojny Światowej i jej późniejsze skutki.

Adam Ciećwierz
współautor książki
„150 lat Gminy Wawer”