Projekt zmian statutów i zasad wyborów rad osiedli

Na stronie internetowej Urzędu Dzielnicy Wawer Rada Dzielnicy twierdzi, że dotychczasowe zasady wyborów do rad osiedli w Wawrze były skomplikowane i nieprzejrzyste. Na mocy Uchwały nr 37/IV/2024 Rady Dzielnicy Wawer m.st. Warszawy z 31 lipca 2024 r. występuje do Zarządu Dzielnicy Wawer z inicjatywą przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami w Dzielnicy Wawer w sprawie projektu zmian Statutów. „Chcemy zmienić zasady wyborów do rad osiedli w Wawrze. Zależy nam, żeby wybory były prostsze i bardziej przejrzyste.” – piszą w internecie pomysłodawcy.

Dlaczego i w jakim celu proponowane są zmiany Statutów i ordynacji wyborczej do Rad Osiedli?

Właściwie nie wiadomo. W uzasadnieniu Uchwały nie ma o tym ani słowa. Jedynym argumentem jaki udało nam się znaleźć to chęć Rady Dzielnicy by „wybory były prostsze i bardziej przejrzyste” widniejący na stronie internetowej. Projekt zmian dotyczy nie tylko zmian w statucie Rad Osiedli, ale przede wszystkim głęboko ingeruje w ordynację wyborczą, całkowicie przekreślając dotychczasowe regulacje. Obowiązujące zasady ordynacji wyborczej do Rad Osiedli opierają się bezpośrednio na ordynacji m.in. do Rad Dzielnic i Rady Miasta. Tryb, zasady i sposób wyboru Radnych są takie same, opisane w Statutach jednostek samorządowych i stosowane od lat, tak jak ostatnio. Teraz nowo wybrana Rada Dzielnicy podważa „prostotę i przejrzystość” tejże ordynacji i chce „naprawić” ordynację do Rad Osiedli. Podejmując ten wątek pytamy czy Rada Dzielnicy Wawer uważa, że obecni jej Członkowie zostali wybrani w zawiłych i nieprzejrzystych wyborach?

Czego dotyczą proponowane zmiany?

Projekt mówi, że Członkowie Rad Osiedli mieliby być wybierani na zebraniach wyborczych w każdym osiedlu. Taka zmiana przeczy zasadzie powszechności wyborów zawartej w Statutach, również tych, proponowanych jako nowe. Zasada powszechności to jedna z zasad wolnych wyborów. Określa krąg obywateli, którzy mają prawo do udziału w wyborach. Według niej każdy obywatel ma zarówno czynne jak i bierne prawo wyborcze. Przesłanki dysponowania czynnym prawem wyborczym (we wszystkich rodzajach wyborów) zostały określone w art. 62 Konstytucji RP. Według projektu zmian czynne i bierne prawo wyboru będą mieli wyłącznie uczestnicy tzw. Zebrania Wyborczego, wpisani na listę obecności sporządzonej na początku zebrania. Zasada powszechności wyborów zakłada także ustanowienie przez ordynację wyborczą systemu gwarancji tej zasady, tj. systemu procedur i instytucji zapewniających możliwość oddania głosu każdej uprawnionej osobie. Te gwarancje to m.in. nakaz wyznaczania wyborów na dzień wolny od pracy i prowadzenie rejestrów i spisów wyborców. W przypadku organizowania Zebrania Wyborczego zasada ta jest kompletnie zlekceważona. Głosować mogą tylko osoby obecne na Zebraniu Wyborczym, a więc w określonym miejscu i określonej godzinie oraz wpisane na listę obecności. Tylko te osoby otrzymają kartę do głosowania, a więc tylko te osoby będą miały prawo wyboru. Zaprzecza to paragrafowi 2 pkt.1 Załącznika 2 do Uchwały, który mówi: „Prawo wybierania (czynne prawo wyborcze) członków Rady Osiedla ma każda osoba, która najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat, posiada obywatelstwo polskie i na stałe zamieszkuje na obszarze Osiedla”. Oczywistym więc jest, że przeprowadzenie wyborów na Zebraniu Wyborczym mieszkańców, którzy się na nim znajdą, nie jest zgodny z prawem, a opis samego pomysłu przeczy innym zapisom zawartym w dokumencie.

Spisy wyborców i weryfikacja kandydatów

W projekcie Uchwały nr 36/IV/2024 z dnia 31.07.2024 r. nie przewiduje się sporządzania spisu wyborców, czyli spisu osób, którym przysługuje prawo wybierania, a więc osób wcześniej zweryfikowanych. Problem dotyczy zarówno czynnego jak i biernego prawa wyborczego. Skąd będzie wiadomo czy oddane głosy przez osoby wpisane na listę obecności będą ważne i czy kandydat na radnego posiada bierne prawo wyborcze? Projekt nie przewiduje także żadnej weryfikacji kandydatów, choćby w formie listy osób popierających daną osobę. Jak obliczać i oceniać w takim razie ważność głosowania oraz określić rzeczywistą liczbę ważnych głosów? Proponowany tryb zdecydowanie zwiększa możliwość powstania nieprawidłowości prowadzących do unieważnienia wyników wyborów, a co za tym idzie, dalszych komplikacji. Chyba nikt z pomysłodawców nie zatrzymał się ani na chwilę nad tym problemem.

Wybory tylko teoretyczne

Wyobraźni zabrakło również przy projektowaniu przeprowadzenia Zebrania Wyborczego w praktyce, a w szczególności czasu jego trwania. Procedura opisana w §5 – §10 Załącznika 2 do uchwały nr 36/ IV/2024 z dnia 31.07.2024 r. może być z tego względu nie do zrealizowania. Wymaga bowiem ogromnego nakładu czasu nie tylko od Komisji Wyborczej, ale przede wszystkim od obecnych na Zebraniu Wyborczym. Do czasu oddania głosu Uczestnicy muszą przeczekać wybór Komisji Wyborczej, rejestrację Kandydatów, sporządzenie listy obecności uczestników, wydanie kart do głosowania itd. Czynności mogą trwać wiele godzin, a w przypadku np. jakichkolwiek rozbieżności w wyborze Komisji, dużej liczby uczestników Zebrania, braku dyscypliny i spóźnianiu się osób chętnych do uczestnictwa (mają być wykluczone?!), niekontrolowanym hałasie i dyskusjach, cała procedura może ciągnąć się w nieskończoność, zniechęcając Uczestników do pozostania na miejscu. Metoda opisana w projekcie utrudnia sprawne i rzetelne przeprowadzenie wyborów. Zniechęca wyborców do głosowania przez oczywistą konieczność rezerwacji nieprzewidywalnego przedziału czasu koniecznego do oddania głosu. Zdecydowanie inaczej niż przy obowiązującej ordynacji wyborczej, gdzie wraz ze spacerem do lokalu wyborczego spełnienie prawa wyborczego trwa średnio 30 min. Zwróćmy uwagę także na problem samego lokalu wyborczego, a więc miejsca gdzie odbywałyby się Zebrania Wyborcze. Obecnie dzielnica Wawer liczy 88 512 mieszkańców. Przypominamy, że w 2019 roku frekwencja wyniosła 4,56 %, w wyborach do Rad Osiedli wzięło udział 2399 osób. To średnio 200 osób na osiedle. Gdzie, o określonej godzinie, w określonym dniu zmieścić taką liczbę osób, zapewnić im zasadę tajności wyborów i godziwe warunki wzięcia udziału w wyborach?

Podsumowanie

Obecna ordynacja wyborcza jest podstawą i fundamentem działalności Rad Osiedli jako jednostek samorządu niższego rzędu oraz zapewnia pewny mandat wyborczy jej Członkom. Wyborcy mają gwarancję, że wybory odbywają się zgodnie z prawem i są powszechne, równe, bezpośrednie i przeprowadzane w głosowaniu tajnym. Proponowane zmiany są nie tylko niezgodne z prawem, jak wykazaliśmy wyżej, ale także deprecjonują rangę Rad Osiedli, działających przecież prawdziwie społecznie, tworząc najbardziej bliską małym społecznościom samorządność. Obecne działanie i przedstawiony do konsultacji projekt Uchwały Rady Dzielnicy Wawer postrzegamy jako próbę zniechęcenia do działalności samorządowej, a nawet całkowitego zniszczenia tej idei.