Mazowiecki Park Krajobrazowy cz. 1

Co to jest Park Krajobrazowy?
Zasady działania Parków Krajobrazowych (PK) w Polsce reguluje przed wszystkim Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r.

W założeniu, Park Krajobrazowy to ważny element systemu ochrony przyrody, chroniący cenne obszary o różnorodnych wartościach przyrodniczych, historycznych, kulturowych i krajobrazowych, a także dla zachowania i popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju, dla obecnych i przyszłych pokoleń. W Polsce znajdują się 123 Parki Krajobrazowe, w tym, na największe polskie województwo mazowieckie przypada ich 5, a to wcale nie jest dobry wynik…

Te 5 mazowieckich Parków Krajobrazowych (mapa na dole strony) to m.in.: Mazowiecki, Brudzeński, Chojnowski, Kozienicki oraz Nadbużański. Dodatkowe 4 parki znajdują się na obrzeżach naszego województwa (Bolimowski, Gostynińsko-Włocławski, Górznieńsko-Lidzbarski oraz Podlaski Przełom Bugu).
Główne cechy PK to:

• Ochrona wartości: Parki krajobrazowe chronią różnorodne wartości przyrodnicze, historyczne, kulturowe i krajobrazowe. 
• Zrównoważony rozwój: Celem jest zachowanie tych wartości w sposób zrównoważony, uwzględniający potrzeby współczesnego społeczeństwa. 
• Ustanawianie: Parki krajobrazowe powoływane są w drodze uchwały sejmiku województwa. 
• Plan ochrony: Dla każdego parku krajobrazowego opracowywany jest plan ochrony, który określa szczegółowe zasady jego funkcjonowania i ochrony. 
• Otulina: Może być wyznaczona otulina wokół parku krajobrazowego, która również podlega ochronie. 
• Zarządzanie: Parkami krajobrazowymi kierują dyrektorzy parków, powoływani przez zarząd województwa. 
• Zakazy: Ustawa określa zakazy obowiązujące na terenie parków krajobrazowych, np. zakaz niszczenia obiektów o znaczeniu historycznym i kulturowym, zakaz lokalizowania przemysłu uciążliwego dla środowiska, czy zakaz niszczenia zadrzewień. 
• Grunty rolne i leśne: Grunty rolne i leśne oraz inne nieruchomości w granicach parku krajobrazowego pozostają w wykorzystaniu gospodarczym, ale w sposób zgodny z zasadami ochrony parku. 
• Różnorodność biologiczna: Parki krajobrazowe chronią różnorodność biologiczną, w tym ekosystemy, gatunki roślin i zwierząt oraz siedliska. 
• Edukacja i promocja: Ważnym celem ochrony przyrody w parkach krajobrazowych jest kształtowanie właściwych postaw wobec przyrody poprzez edukację i promocję. 

Utworzony w latach 1986–1988 Mazowiecki Park Krajobrazowy (MPK) imienia Czesława Łaszka obejmuje południowo-wschodnią część Warszawy (Wawer, Wesoła), Józefów, Otwock, Karczew oraz gminy: Wiązowna, Celestynów, Osieck, Sobienie-Jeziory, Kołbiel. Powierzchnia parku wynosi 15 710 hektarów, a dodatkowo, w strefie ochronnej wokół parku (otulinie), znalazł się obszar 7 992 ha (mapa na stronie obok).

Wspólnie z Kampinoskim Parkiem Narodowym i Chojnowskim Parkiem Krajobrazowym MPK tworzy system Zielonego Pierścienia Warszawy.

Autorem projektu Parku był mgr inż. arch. Bolesław Król, który podbudowę naukową czerpał m.in. z prac magisterskich wykonanych w Instytucie Ochrony Środowiska warszawskiej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego pod kierunkiem prof. Henryka Zimnego i doc. Janusza Janeckiego.

W czerwcu 1986 r. Wojewódzka Rada Narodowa w Siedlcach uchwaliła powołanie części Parku na swoich terenach. W 1988 uchwałą Rady Narodowej m. st. Warszawy powołano MPK na powierzchni 14 370 ha (wraz ze strefą ochronną 22 193 ha). W 2001 roku nadano mu imię Czesława Łaszka, od lat związanego z MPK, wieloletniego wojewódzkiego konserwatora przyrody. 16 kwietnia 2004 Wojewoda Mazowiecki ustanowił dla parku dwudziestoletni „plan ochrony” (a więc od ponad roku już nieobowiązujący).

Mazowiecki Park Krajobrazowy, wraz z otuliną (pokrywającą się w dużej części z Warszawskim Obszarem Chronionego Krajobrazu), powołano dla ochrony walorów przyrodniczych i krajobrazowych tej części Mazowsza, ale nie mniej ważne jest, że stanowi on dużą część „zielonych płuc” aglomeracji warszawskiej, chroniąc jej mieszkańców m.in. przed toksynami i hałasem płynącymi z sieci dróg, która w ostatnich latach znacząco się rozrosła (ostatnimi laty MPK przecięła południowa obwodnica Warszawy oraz droga ekspresowa S17).

Obecnie MPK swym zasięgiem obejmuje prawie 16 000 hektarów lasów i łąk. Na mapach z końca XVIII w. większość terenów pozostających obecnie w jego granicach wchodziły w skład dużego kompleksu leśnego zwanego Puszczą Osiecką. Puszcza miała ogromny wpływ na to, co dzisiaj na tym terenie najcenniejsze.

Około 75% tego wyjątkowego terenu stanowią lasy, przede wszystkim bory sosnowe różnego typu. Porastają one wydmy i obniżenia między wydmami, w których jeszcze zachowały się pozostałości torfowisk, w okolicy których wciąż można spotkać chronione rośliny bagienne. Przez MPK przepływają niezwykle malownicze rzeki: Świder i Mienia.

57% powierzchni Parku stanowią grunty prywatne. Pogodzenie interesów ich właścicieli ze zdrowiem i dobrostanem ogółu mieszkańców aglomeracji nie było dotychczas przedmiotem zainteresowania polityków żadnej opcji. Zidentyfikowane w „planie ochrony” zagrożenia (z których najważniejsze to antropopresja i odwodnienie) nie dość, że nie zostały zażegnane, to jeszcze nieustannie rosną. Na terenie MPK, a szczególnie w jego otulinie gwałtownie rośnie proces urbanizacji. Na ważnych korytarzach ekologicznych powstały asfaltowe drogi oraz wyrosły ogrodzenia. Z roku na rok coraz nowe działki leśne – w otulinie, a nawet w samym Parku – są odlesiane, grodzone i zabudowywane. Przyczynia się to do odwodnienia terenu. Torfowiska na terenie całego MPK wysychają. Niech memento ww. aktywności ludzkich będą ostatnie pożary torfowisk i lasów na granicy Aleksandrowa i Józefowa.

Głównie z powodu skomplikowanej siatki własności terenów MPK, nie powołano do życia ogromnej większości projektowanych nowych rezerwatów i użytków ekologicznych. Nie powiększono także już istniejących rezerwatów.

Park Krajobrazowy to zdecydowanie nie to samo co Park Narodowy. Podczas kiedy w Parku Narodowym panują ścisłe zasady i ograniczenia (między innymi zakaz zabudowy, połowu ryb, palenia ognisk czy wprowadzania psów na jego teren), o tyle z zasobów parku krajobrazowego można korzystać w sposób zrównoważony, a grunty leżące w jego granicach pozostawia się w gospodarczym wykorzystaniu. Na terenie parku krajobrazowego można mieszkać, pracować czy wypoczywać. Działalność człowieka jest tu ograniczona, ale nie zakazana.

---

Na terenie MPK zostały wyodrębnione obszary o szczególnym charakterze i walorach ekologicznych, podlegające dodatkowej ochronie i są to:
42 użytki ekologiczne o łącznej powierzchni 88,18 ha, głównie wokół miast Osieck i Celestynów
9 rezerwatów, z których większość to rezerwaty chroniące torfowiska, a te najciekawsze, ukryte w leśnych gęstwinach, są całkiem łatwo dostępne (choć nie wszystkie udostępnione) i są to:

• Szerokie Bagno
• Czarci Dół
• Żurawinowe Bagno
• Grądy Celestynowskie
• Bagno Bocianowskie
• 5 Obszarów Natura 2000 – obszary specjalne utworzone w celu ochrony populacji dziko występujących ptaków lub siedlisk przyrodniczych lub gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty. To m.in.:
• Las Jana III Sobieskiego (od 01.2011 r.)
• Bagna Celestynowskie (od 01.2011 r.)
• Bagno Całowanie (od 2008 r.)
• Ostoja Bagno Całowanie (od 11.2007 r.)
• pomniki przyrody – zbyt wiele w obrębie MPK, aby je wymieniać – to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów – na terenie MPK są to zwłaszcza okazałych rozmiarów drzewa, czasem krzewy gatunków rodzimych lub obcych, czy głazy narzutowe.

Obszary torfowisk i bagien (np. Bagno Całowanie) to m.in. siedlisko niezwykle rzadkiego na terenie Polski ptaka czarnego bociana (jego wizerunek widnieje w logo Parku). Brzegi rzeki Świder upodobał sobie inny niezwykły ptak – mieniący się kolorami zimorodek.

Na obszarze Parku i w jego okolicy zachowały się XIX-wieczne murowane dwory, m.in. w Celestynowie, Łucznicy, Radachówce, Rudnie, Kołbieli, Sobiekursku, Sobieniach Szlacheckich, Sufczynie, Zamajdanie – Olszynach.

---

Co wolno na terenie PK?
W parku krajobrazowym do pewnego momentu obowiązywał zakaz zabudowy w odległości 100 m od naturalnych cieków oraz zbiorników wodnych, takich jak jeziora. To już nieaktualna informacja. Zakaz ten nie dotyczył (a szkoda) wydanych wcześniej warunków zabudowy, terenów przeznaczonych pod zabudowę w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz obowiązujących w gminach studiach uwarunkowań. Nie dotyczył on również przebudowy i rozbudowy już istniejących budynków. Zakaz ten miał w założeniu pomagać chronić brzegi rzek i jezior przed lokalizowaną zbyt blisko zabudową niekorzystnie na nie oddziałującą.

Zakazy obowiązujące na terenie parku krajobrazowego nie dotyczą wszelkich inwestycji celu publicznego takich jak: inwestycji drogowych budowy chodników czy kanalizacji.

Jedynym ograniczeniem w prowadzeniu działalności gospodarczej jest zakaz realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, takich jak np.: instalacje do wyrobu niebezpiecznych substancji chemicznych, elektrownie, lotniska… Ograniczenia te nie dotyczą już wydanych decyzji administracyjnych oraz zapisów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego gmin.
Ponadto w obrębie PK możliwa jest realizacja przedsięwzięć, dla których sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko nie jest obowiązkowe i przeprowadzona procedura oceny oddziaływania na środowisko wykazała brak niekorzystnego wpływu na przyrodę i krajobraz parku krajobrazowego.
Na terenie PK dopuszczone jest zarówno nawożenie własnych gruntów nawozami naturalnymi i sztucznymi, jak również rozbudowa gospodarstw o nowe budynki inwentarskie.

Gospodarka leśna w granicach parków krajobrazowych prowadzona jest w oparciu o plany urządzenia lasu nadleśnictw, sporządzane na okres 10 lat, w których uwzględniane są ustalenia planów ochrony sporządzane dla parków krajobrazowych. Park krajobrazowy nie ogranicza zatem gospodarczego wykorzystania lasów.

PK chroni zadrzewienia śródpolne, przydrożne i nadwodne. Na jego terenie obowiązuje zakaz ich likwidowania i niszczenia, jeżeli ich wycięcie nie wynika z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego, wodnego czy budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych. Zakaz nie dotyczy też drzew rosnących na obszarach przeznaczonych pod zabudowę w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz drzew i krzewów towarzyszących zabudowie, rosnących w ogrodach czy sadach oraz drzew należących do gatunków obcych.

Na terenie PK nie ma zakazu zbioru roślin czy grzybów oraz połowu ryb. Wszystkie te czynności można wykonywać w dotychczasowy sposób, korzystając z lasów i łowisk na wcześniejszych zasadach.

Piotr Grzegorczyk
Magdalena Jędrzejewska
Jakub Gryz

Przypisy i żródła:
Wikipedia, zielonypierscienwarszawy.org.pl, parkiotwock.pl, 123.krajobraz.org, zpkww.pl