Historia pewnej oczyszczalni…

To subiektywna, ale bazująca wyłącznie na faktach medialnych i oficjalnej korespondencji historia działalności oczyszczalni ścieków Cyraneczka. Wszelkie skróty nazw własnych, także te najbardziej oczywiste, umieściłem pod tekstem.

POCZĄTKI 1983 – 1997

1983-84 – Powstaje Międzyresortowy Pracowniczy Zespół Budowy Domów Jednorodzinnych i Wielorodzinnych, którego celem jest budowa osiedla 50-lecia PRL w Starej Miłośnie. Protektorami zespołu są m.in. gen. Czesław Kiszczak1 i przewodniczący OPZZ Alfred Miodowicz2;

1987 – rozpoczęcie prac związanych z budową oczyszczalni ścieków dla powstającego osiedla Stara Miłosna;

08 X 1988 – w Międzylesiu, ok 3000 osób, trzymając się za ręce tworzy łańcuch pomiędzy CZD a Kanałem Wawerskim w proteście przeciwko budowie osiedla i oczyszczalni ścieków – kanał wawerski jako sztuczny ciek wodny bez zasilania naturalnego nie powinien być odbiornikiem ścieków oczyszczanych;

08 XII 1989 – posiedzenie sejmu poświęcone m.in. budowie osiedla na którym prezes NIK potwierdza zasadność zarzutów wysuwanych przez protestujących; w swoim wystąpieniu mówi m.in. „niekorzystne skutki rozwiązań technicznych (stosowanych przy budowie os. Stara Miłosna-PG) ponosić będą głównie (…) mieszkańcy Międzylesia, Anina, Wawra; trudno też wykluczyć negatywne oddziaływanie tego osiedla na inne osiedla podwarszawskie, w tym także ujęcie wody pitnej dla Warszawy”, i dalej: „wybrany typ oczyszczalni ścieków jest eksploatacyjnie niesprawdzony (…); w przypadku awarii nie ma żadnej możliwości zrzutu ścieków względnie bezpiecznego, nie zagrażającego ludziom i środowisku; odbiornikiem ścieków ma być bowiem tzw. kanał wawerski, który jest po prostu otwartym rowem melioracyjnym, odprowadzającym wody opadowe do Wisły powyżej ujęć wody dla Warszawy”.

1990 – następuje przerwa w budowie osiedla Stara Miłosna oraz w budowie oczyszczalni;

1994 – 1997 – zawarcie szeregu porozumień / umów pomiędzy MPZBDJiW spółka z o. o., a ówczesnym zarządem miasta Wesoła, dotyczących dalszego prowadzenia inwestycji przy udziale środków z budżetu Państwa w kwocie 4,5 mln oraz środków z WFOŚiGW w wys. 1,2 mln; zgodnie z zawartymi porozumieniami Miasto zobowiązywało się pokryć koszty inwestycji, w zamian za co spółka zobowiązała się do nieodpłatnego przekazania Miastu wybudowanej oczyszczalni ścieków wraz z przynależnym terenem – jako mienie komunalne;

1994 – kontynuacja prac związanych z budową oczyszczalni;

1997 – ukończenie jednego z dwóch zaprojektowanych początkowo reaktorów oczyszczalni – następuje początek „oczyszczania ścieków”;

PRÓBA SKOMUNALIZOWANIA 2004 – 2009

2004 – po ulewnym krótkim deszczu latem 2004 oczyszczalnia Cyraneczka, z powodu niesprawnych urządzeń wstępnego oczyszczania, nie była w stanie przyjąć ścieków i zalaniu ściekami bytowymi uległo kilkadziesiąt domów (z listu mieszkańców dzielnicy Wesoła do prezydenta m.st. Warszawy z marca 2006)

IX 2004 – prezydent m. st. Warszawy (L. Kaczyński) powołuje speckomisję ds. przejęcia oczyszczalni Cyraneczka (co miało nastąpić wg wstępnego harmonogramu do końca 2005, ale skutkiem interwencji MPWiK termin ten przesunięto na IV kw. 2007);

01 II 2007 – prezydent m.st. Warszawy (H. Gronkiewicz-Waltz) powołuje zespół negocjacyjny ws. przejęcia Cyraneczki.

XII 2007 – następuje faktyczne przejęcie Cyraneczki przez osoby prywatne, zarządzające dotychczas majątkiem spółki, który pozostaje w ich posiadaniu do chwili obecnej;

XII 2008 – w związku z przedłużającym się uchylaniem przez MPZBDJiW spółka z o.o. (właścicielką Cyraneczki) przekazania oczyszczalni ścieków m.st. Warszawa oraz Skarb Państwa występują na drogę sądową wnosząc o nakazanie spółce wydania całej nieruchomości na rzecz skarbu Państwa;

IX 2009 – początek procesu, który ostatecznie, w instancji odwoławczej, wygrywa Cyraneczka; oczyszczalnia pozostaje w rękach prywatnych;

WSPÓŁCZESNOŚĆ – do IX 2024

2019–2022 – w trakcie trwania kadencji radnego dzielnicy, PG otrzymuje wielokrotnie zgłoszenia mieszkańców Anina i Międzylesia o nocnych, weekendowych zrzutach nieczystości do Kanału Wawerskiego; PG przekazuje te informacje do wawerskiego WOŚ, Straży Miejskiej, ale po-weekendowe inspekcje wód nie wykazują śladów zanieczyszczeń;

2020 – na zlecenie m. st. Warszawy powstaje “Charakterystyka gatunkowa i przestrzenna fauny Warszawy”, zgodnie z którą Kanał Wawerski jest jedną z ostoi fauny o kluczowej randze dla zachowania różnorodności biologicznej w Warszawie;

04 XII 2022 mieszkanka Międzylesia w alarmującym tonie przekazuje PG informacje o kolejnym zanieczyszczeniu koryta Kanału Wawerskiego;

05 XII 2022 – PG zawiadamia wawerski WOŚ, ale tym razem także WIOŚ oraz Wody Polskie, o trwających od pewnego czasu zrzutach do kanału cuchnących ścieków;

06 XII 2022 – WIOŚ rozpoczyna czynności wyjaśniające zanieczyszczenie kanału, w których trakcie potwierdzono m.in. że „doszło do zakłócenia procesu oczyszczania ścieków, w wyniku którego pogorszyły się parametry osadu czynnego w pracującym reaktorze (…); w celu odciążenia reaktora dokonano niekontrolowanego zrzutu ścieków nieoczyszczonych do odbiornika (czyli Kanału Wawerskiego – PG; Inspektorzy WIOŚ, w trakcie inspekcji, nakładają na zarządcę oczyszczalni mandat karny w wys. 500 zł;

13 XII 2022 – w programie radiowym RDC przedstawiciel Zarządu ZBDJiW Sp. z o.o. stwierdza m.in. – oczyszczalnia działała przez 25 lat bezawaryjnie, a ostatni zrzut podczyszczonych ścieków był incydentalny i przypadkowy; deklaruje, że podobne incydenty nie powinny się już powtórzyć; nie podziela też „histerycznego stanowiska aktywistów” w sprawie zanieczyszczenia środowiska.

04 I 2023 – BBiZK organizuje spotkanie w sprawie zanieczyszczenia Kanału Wawerskiego „wszystkie zainteresowane strony”.

05 I 2023 – WIOŚ w trakcie kontroli w oczyszczalni wydaje decyzję „wstrzymującą działalność ZBDJiW w zakresie stwarzającym zagrożenie zniszczenia środowiska polegającej na magazynowaniu nieoczyszczonych ścieków komunalnych” w zbiornikach retencyjnych;

09 I 2023 – w programie interwencyjnym Alarm na TVP1 ukazuje się reportaż nt. zanieczyszczenia Kanału Wawerskiego; na pytanie dziennikarza „dlaczego ścieki znalazły się w kanale?” dyrektorka oczyszczalni odpowiada: „bo nie było innej możliwości”;

30 I 2023 – WIOŚ przekazuje PGWWP, PPIS i ZBDJiW informację o wynikach próbek wody pobranych 20.I.2023 przez Centralne Laboratorium Badawcze GIOŚ; próbki pobrane u wylotu głównego do kanału wskazują na przekroczenie o 84% dopuszczalnych norm zawartości azotu oraz przekroczenie o 77% dopuszczalnych norm fosforu; próbki pobrane ze zbiorników retencyjnych wykazują wielokrotne przekroczenie w/w norm;

02 VI 2023 – wyłożenie Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego m.st. Warszawy, zgodnie z którym Kanał Wawerski miał być faunistyczną ostoją bioróżnorodności typu A; w takich ostojach nakazana miała być ochrona cieków wodnych, a zakazane – dokonywanie zmian warunków gruntowo-wodnych, służących innym celom niż ochrona przyrody oraz racjonalna gospodarka wodna; planowane było objęcie Kanału Wawerskiego na odcinku od ul. Widocznej do ul. Smardzewskiej ochroną w formie użytku ekologicznego; po kilku miesiącach zawieszono prace nad Studium;
06 VII 2023 – Rada m.st. Warszawy podejmuje uchwałę „w sprawie wyznaczenia obszaru i granic aglomeracji Cyraneczka”: > Wyznacza się aglomerację Cyraneczka o równoważnej liczbie mieszkańców (RLM) 12 688, położoną na terenie: m.st. Warszawy w Dzielnicy Wesoła, Osiedle Stara Miłosna z oczyszczalnią ścieków komunalnych „Cyraneczka”.<; tajemnicą poliszynela jest, że głównym powodem tej transformacji jest podwyższenie w pozwoleniu wodnoprawnym dla Cyraneczki norm dopuszczalnego zanieczyszczenia odprowadzanych wód pościekowych;

08 II 2024 – PGWWP udzielają ZBDJiW pozwolenia wodnoprawnego na usługę wodną, tj. wprowadzanie ścieków komunalnych z oczyszczalni ścieków „Cyraneczka” do wód Kanału Wawerskiego poprzez wylot zlokalizowany w km 8+812 jego biegu, na działce o nr ew. 58/3 obręb 8-07-09 w dzielnicy Wesoła m. st. Warszawy; stężenia zanieczyszczeń w odprowadzanych ściekach komunalnych mają nie przekroczyć: ChZT – 125 mg O2/dm3, BZT5 – 25 mg O2/dm3, zawiesina ogólna – 35 mg/dm3, azot ogólny – 15 mgN/dm3, fosfor ogólny – 2 mgP/dm3; maksymalna ilość ścieków komunalnych wprowadzanych do wód Kanału Wawerskiego ma nie przekroczy 0,064 m3/s i 1323125 m3/rok oraz średnio 3625 m3/dobę; tym samym PGWWP, wydając „nowe” pozwolenie, zezwoliło oczyszczalni na zrzut 50% większych stężeń azotu oraz aż dwukrotnie większych w przypadku fosforu, w stosunku do poprzedniego pozwolenia z 2016 r.;

06 III 2024 – mieszkanka Międzylesia zgłasza do WIOŚ za pośrednictwem elektronicznego formularza informację o zanieczyszczeniu kanału;

11 III 2024 GIOŚ przekierowuje zgłoszenie mieszkanki do MWIOŚ;

11 III 2024 – PG umieszcza na swoim oficjalnym profilu w mediach społecznościowych informację o zanieczyszczeniu kanału, pada nazwa „Cyraneczka”;

15 III 2024 – kancelaria prawna działająca w imieniu ZBDJiW kieruje do PG oficjalne Wezwanie do zaniechania naruszeń dóbr osobistych spółki oraz usunięcia skutków naruszeń (nie cytując jednocześnie słów, które uznano za „naruszenie”);

08 V 2024 – kancelaria prawna działająca w imieniu ZBDJiW kieruje do PG oficjalne ostateczne przedsądowe Wezwanie do zaniechania naruszeń dóbr osobistych spółki oraz usunięcia skutków naruszeń; w opisie/uzasadnieniu napisano m.in.: „(…)prowadzenie oczyszczalni ścieków jest przedsięwzięciem proekologicznym, którego celem jest ponownie uzdatnienie wody zużywanej przez człowieka w gospodarstwach domowych i działalności gospodarczej. Jest to działalność niełatwa i nieprzynosząca wymiernych korzyści majątkowych. W tej sytuacji, oparte na nieprawdziwych informacjach szkalowanie dobrego imienia mej Mocodawczyni jest tym bardziej dla niej dotkliwe(…); (…)wskazać należy, że zgodnie z ekspertyzami posiadanymi przez Spółkę, obszar oddziaływania OŚK „Cyraneczka” na wody Kanału Wawerskiego wynosi niecałe 50 metrów od wylotu oczyszczalni(…); wskazać także należy, iż z oczywistych względów Spółka nie może ponosić wyłącznej odpowiedzialności za stan wód Kanału Wawerskiego, którego długość to około 20 km. Moja Mocodawczyni nie jest jedynym podmiotem, który korzysta z wód Kanału Wawerskiego, przy czym w przeciwieństwie do innych podmiotów, Spółka robi to w sposób zgodny z prawem i jest w tej kwestii ściśle kontrolowana przez stosowne organy Państwa. Do Pańskiej wiadomości, w załączeniu do niniejszego pisma przesyłam aktualne wyniki badań ścieków oczyszczanych w OŚK ,Cyraneczka”, z których wynika, że ścieki są oczyszczane w sposób prawidłowy i spełniają normy wymagane stosownymi przepisami i pozwoleniami(…);

06 VII 2024 – Strażnicy Rzek WWF znad Kanału Wawerskiego kończą szkolenie ze Społecznego Monitoringu Wód WWF;

07 VII 2024 – wolontariusze Strażnicy Rzek WWF badają stan wód Kanału Wawerskiego i zgłaszają przekroczenia norm do WIOŚ;

08 VII 2024 – WIOŚ po raz pierwszy pobiera próbki do badania;

18 VII 2024 – ponowne pobranie przez Strażników Rzek WWF próbek wody z kanału i, podobnie jak poprzednio, zgłaszają przekroczenia norm do WIOŚ;

20 VII-12 VIII 2024 – WIOŚ pobiera kolejne próbki wody;

31 VII 2024 – komunikat na stronie www WWF: „(…)Wyniki badań w jednoznaczny sposób wskazują na zły stan wód wpuszczanych do Kanału Wawerskiego. Przekroczone zostały stężenia metali ciężkich, a także związków azotu i fosforu” i dalej „problem jest poważny – możemy zacząć go rozpatrywać jako zagrożenie dla bezpieczeństwa zbiorowego, mieszkańców żyjących niedaleko Kanału Wawerskiego, poniżej strefy zrzutów nieczystości. Do kanału odprowadzana jest m.in. woda z okolicznej oczyszczalni ścieków. W bezpośredniej bliskości Kanału Wawerskiego znajdują się zabudowania jednorodzinne, szkoły i przedszkola. Wysokie stężenia szkodliwych dla ludzi metali ciężkich (m.in. chromu) są bardzo poważnym symptomem, który powinien pociągnąć za sobą najsurowsze i najdalej idące działania. 
Wysokie stężenie związków azotu i fosforu może świadczyć o 1) zaniedbaniach, takich jak np. stosowanie zbyt małej ilości środków służących do oczyszczania wód (np. koagulanty); 2) o wystąpieniu awarii na poziomie techniki oczyszczania ścieków. Powodem może być nieefektywny sposób oddzielania koagulantu, który związał już w sobie zanieczyszczone cząstki od wód wstępnie oczyszczonych. Zastanawiającym jest fakt, iż próbka wody pobrana w bezpośredniej bliskości rury wyrzutowej ścieków wykazuje wysokie stężenia związków żelaza. Wartą podjęcia jest również sprawa tzw. bioaerozoli, które mogą wydostawać się z nurtu Kanału Wawerskiego. W takich cząsteczkach mogą znajdować się chorobotwórcze bakterie z grupy Coli, Enterobacter, Clostridium, a nawet Legionella (biorąc pod uwagę, sprzyjające okoliczności atmosferyczne w postaci wysokich temperatur otoczenia.)
Bezwzględnie należy zaznaczyć, iż próbka do badań laboratoryjnych została również pobrana powyżej potencjalnego źródła skażenia. Ta próbka prezentowała typowe parametry charakterystyczne dla zmodyfikowanego, aczkolwiek zdrowego cieku wodnego. O sprawie poinformowane zostały: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Wody Polskie oraz władze samorządowe.

31 VII 2024 – na sesji rady Dzielnicy Wawer, w wolnych wnioskach, PG referuje wyniki badań wód kanału wykonane przez WWF; mówi o kilkukrotnych przekroczeniach norm, m.in. o 2,5-krotnym przekroczeniu normy na obecność chromu; w protokole z sesji nie znajdzie się informacja o przekroczeniach;

06 VIII 2024 – wizja lokalna koryta kanału wolontariuszy z Inicjatywy Struga Wawerska, Strażnikami Rzek WWF oraz Towarzystwa Przyjaciół Mazowieckiego Parku Krajobrazowego – od ul. Mchów w stronę os. Stara Miłosna; monitorujący zastają kanał w fatalnym stanie – dno pokryte jest brązowymi osadami pościekowymi, odór i martwy lis w wodzie; niektóre osoby zaczynają czuć się źle pomimo maseczek chirurgicznych; występują u nich objawy obturacji; stan kanału jest zupełnie inny niż opisywany dotychczas przez WIOŚ i przedstawicieli zarządu dzielnicy Wawer;

26 VIII 2024 – po 7 tygodniach oczekiwania na informacje z UD Wawer ws. wyników badań przeprowadzonych przez WIOŚ, Inicjatywa Struga Wawerska składa w biurze podawczym kancelarii Prezydenta m.st. Warszawy petycję podpisaną przez 245 mieszkańców z oczekiwaniem wsparcia oraz nadzieją na podjęcie skutecznych działań w sprawie zanieczyszczenia wód Kanału; do petycji dołączono zdjęcia z wizji terenowej 6 sierpnia;

30 VIII 2024 – WIOŚ upublicznia (w wiadomościach kierowanych do mediów) wyniki badań wód kanału; wynika z nich, że zawartość azotu w Kanale Wawerskim poniżej ujścia oczyszczalni wzrasta nawet 24 krotnie (12.08.2024), fosforu nawet 30 krotnie (30.07.2024), a przewodność elektrolityczna wzrasta nawet trzykrotnie (co świadczy o pojawieniu się w wodzie chlorków i siarczków). WIOŚ porównuje uzyskane wyniki do norm dla jednolitych części wód właściwego typu dla danej JCWP, zgodnie z rozporządzeniem z 2021 r.[2]. Z porównania wynika, że poniżej oczyszczalni normy te są przekraczane dla następujących parametrów: tlenu rozpuszczonego, azotu ogólnego, fosforu ogólnego, przewodności elektrolitycznej właściwej;

05 IX 2024 – komunikat na stronie internetowej WWF: „WIOŚ w Warszawie udostępnił Fundacji WWF Polska długo oczekiwane wyniki badań Kanału Wawerskiego w okolicach oczyszczalni ścieków na granicy dzielnicy Wesoła i Wawer. Z badań WIOŚ wynika, że oczyszczalnia ścieków nie spełnia norm pozwolenia wodnoprawnego, a jej działalność ma negatywny wpływ na stan wód Kanału Wawerskiego. Próbki pobrane poniżej i powyżej oczyszczalni, a także bezpośrednio z miejsca zrzutu ścieków, ujawniły to, o czym alarmowała wcześniej Fundacja WWF i Strażnicy Rzek: widoczne jest znaczne pogorszenie jakości wody poniżej oczyszczalni, szczególnie w zakresie przewodności elektrolitycznej (wskazującej na zasolenie wód) oraz biogenów – azotu i fosforu. WIOŚ stwierdził także przekroczenie norm wynikających z aktualnego pozwolenia wodnoprawnego dla oczyszczalni, uzyskanego w lutym 2024 r. Przekroczone zostały normy dla azotu ogólnego.

05 IX 2024 – Prezydent Rafał Trzaskowski ogłasza decyzję o przeprowadzeniu kontroli w Cyraneczce.

Objaśnienia skrótów:
PRL – Polska Rzeczpospolita Ludowa – oficjalna nazwa Polski w latach 1944-89 jako satelickiego państwa w tzw. „obozie socjalistycznym”
CZD – Centrum Zdrowia Dziecka – szpital-pomnik w Międzylesiu
NIK – Najwyższa Izba Kontroli
MPZBDJiW – Międzyresortowy Pracowniczy Zespół Budowy Domów Jednorodzinnych i Wielorodzinnych
WFOŚiGW – Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
BBiZK – Biuro Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego m.st. Warszawy
GIOŚ – Główny Inspektor Ochrony Środowiska
PG – Piotr Grzegorczyk
PGWWP – Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie
PINB – Powiatowy Inspektorat Nadzoru Budowlanego
PPIS – Państwowy Powiatowy Inspektorat Sanitarny w Warszawie
RDC – Radio Dla Ciebie, audycja „Jest sprawa”
WIOŚ – Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska
ZBDJiW – Zespół Budowy Domów Jednorodzinnych i Wielorodzinnych sp. z o.o. – właściciel oczyszczalni „Cyraneczka” (zmiana nazwy w 2007 r.)

Przypisy:

1. Czesław Kiszczak – minister spraw wewnętrznych (1981–1990), członek WRON, współodpowiedzialny za przygotowanie i wprowadzenie stanu wojennego 13 XII 1981, „Wawer, korzenie i współczesność”, 2008
2. Alfred Miodowicz – przewodniczący OPZZ (1984-91), wsławił się telewizyjną debatą w 1988 z L. Wałęsą, która utorowała temu drugiemu drogę do zwycięstwa politycznego; tamże