Budynek „EZRA” w Falenicy
Ezra to czterokondygnacyjny budynek (w tym niski parter i mansarda) zaprojektowany na planie litery „U”, z wklęśnięciem rzutu od strony zachodniej i głównym wejściem od wschodu, od strony torów. Zbudowany w stylu wczesno-modernistycznym, choć właściwie ktoś mógłby zarzucić mi nadużycie. Charakterystyczne, zwieńczone balkonami dwa portyki wejściowe po obu stronach elewacji frontowej, nadają mu nieco dworkowego charakteru architektury narodowej lat 20’. Miało być dostojnie, współcześnie acz klasycznie – i tak właśnie jest.
„Ezra” to po hebrajsku „Pomoc”, a także inna nazwa amerykańskiej fundacji wspierania ubogich Żydów American Joint Distribution Committee, która na przełomie lat 20’ i 30’ ub. wieku rozpoczęła w Nowym Jorku zbiórkę celową na budowę w Falenicy ośrodka dla starszych Żydów.
Powstanie tej placówki było niewątpliwie wynikiem dynamicznego działania społeczności lokalnej. Jej budowę rozpoczęto pod ówczesnym adresem ul. Marszałka Piłsudskiego 6 (obecnie ul. Patriotów 77), na placu ofiarowanym pod ten cel przez jednego z członków gminy żydowskiej i oddano do użytku w 1937 roku. Jako jedyny murowany, zachowany praktycznie w stanie nienaruszonym relikt po przedwojennej falenickiej społeczności żydowskiej, stoi i cieszy oko do dziś.
Przed 1939 na terenie posesji, w jej północno-zachodniej części, znajdowała się jeszcze bożnica, ale podobno spłonęła w trakcie działań wojennych. Na jej pozostałościach, zbudowano najpierw magazyn, który po latach zaadaptowano na istniejący do dziś lokal gastronomiczny (kuchnia japońska). W południowo-zachodniej części działki stoi niewielki, dawny dom zarządcy, w którym do lat 90’ mieszkała pani Bronia. To od niej pochodzi przytoczona poniżej anegdota.
Podobno w latach 90’ w budynku miał miejsce pewien incydent z udziałem urzędników państwowych, rosyjskich służb specjalnych i funkcjonariuszy BOR (obecnie SOP). Podczas suto zakrapianego spotkania ktoś oddał strzał z pistoletu – kula utkwiła w suficie, nikomu nic się nie stało. Interweniował zawiadomiony przez sąsiadów posesji patrol policji, jednak funkcjonariusz BOR spławił go w stylu charakterystycznym dla obrońcy Wyspy Węży.
W 1940 roku żydowscy pensjonariusze zostali zmuszeni do przeprowadzki do falenickiego getta utworzonego przez okupanta po drugiej stronie torów, a do budynku wprowadziła się granatowa policja – powstał komisariat wraz z aresztem. Po wyzwoleniu Falenicy w 1944 roku dom został zajęty przez NKWD, a od 1948 roku przejął go Urząd Bezpieczeństwa.
Po wojnie w budynku „Ezry” zainstalował się oddział Przedsiębiorstwa Mera-Pnefal, przez wiele lat znajdowała się tutaj także poczta. Na początku lat 80’ wydzierżawiła, a następnie zakupiła całą nieruchomość Centrala Handlu Zagranicznego „Metronex”, który z kolei z końcem lat 90’ wystawił nieruchomość na sprzedaż. W ten sposób obiekt przeszedł w ręce prywatne. Po 2000 roku budynek został zrewitalizowany (wyłącznie ze środków własnych właściciela Piotra Miernika). W ub. roku odnowiono wszystkie elewacje. Właściwie remonty i prace konserwacyjne związane z bieżącym utrzymaniem obiektu trwają nieprzerwanie.
Obecnie znajdują się w nim m.in.: biuro notariusza, niewielka pracownia architektoniczna, gabinet psychiatry dziecięcego, kilka mieszkań oraz galeria dzieł sztuki „Ezra Pro Arte Piotr Miernik”. W przyszłości obecny właściciel planuje utworzyć w budynku muzeum ziemi falenickiej.
W 2012 roku budynek „Ezra” został wpisany przez Stołecznego Konserwatora do gminnej ewidencji zabytków.
List administratora Ezry, domu starców w Falenicy, ul. Marszałka Piłsudskiego 6.
To: Joint Distribution Comitee In Warsaw, Warsaw, 5 marca 1940.
On feb. 16 of this year, we received from the Jewish Council in Falenica the news that our old people’s home must be vacated by March 1 of this year. On feb. 19 we received another letter saying that the eviction deadline had been postponed to apr. 1 of this year.
“Jewish responses to persecution vol. II 1938-1940”, Alexandra Garbarini
Źródła:
Jan Czerniawski, Wawer: korzenie i współczesność, Warszawa 2008
Jerzy Kasprzycki, Jerzy S. Majewski, Korzenie Miasta, Tom VI, Warszawa 2004
Niezwykły Wawer: przewodnik, Warszawa 2017
B. Wizimirska, Przewodnik Falenica w wielu odsłonach
Sztetl.org.pl
Opencaching.pl
0 komentarzy