Atmosfera gęsta od smogu

,,Ja to tylko tu zostawię. Z jednym pytaniem. Jak długo będziemy się nawzajem truli?” – taki post pojawił się na internetowym forum osiedla ,,Las” pod koniec października, tuż po tym, gdy rekordowo wysokie – jak na polską jesień – temperatury spadły bliżej zera, a powietrze zgęstniało od smogu. Podobnie jak atmosfera na naszym facebookowym forum za każdym razem, gdy ktoś zwraca uwagę na ten problem…
W tym roku, pomijając komentarze w tonie „nie podoba się, to wynocha” oraz próby obrócenia sprawy w sarkazm („przecież jest mgła”), pojawiło się także wiele sugestii dotyczących przyczyn problemu.

Niektórzy wskazują na właścicieli kopciuchów, czyli starych pieców, w których oprócz węgla da się spalić dosłownie wszystko. Inni obwiniają niefrasobliwych posiadaczy kominków na drewno, którzy „ogrzewając luksusowe rezydencje tworzą niepowtarzalny nastrój spowijając smrodem okolicę”. Trzecią grupą „podejrzanych” są kierowcy, zwłaszcza diesli i starych aut spalinowych, zaś czwartą urzędnicy i deweloperzy, którym zarzuca się zabudowywanie korytarzy powietrznych. Z tych ,,podejrzeń” rodzą się spory, które prowadzą nas na manowce. Jeśli chcemy uporać się z problemem, powinniśmy więc poznać jego przyczyny.

Smog pod lupą
Smog to zjawisko spowodowane określonymi warunkami atmosferycznymi, takimi jak mgła i/lub brak wiatru ORAZ działalnością człowieka, polegającą na spalaniu węgla, drewna, ropy naftowej oraz substancji pochodnych. W jego skład wchodzi wiele szkodliwych dla zdrowia związków chemicznych, rakotwórcze węglowodory aromatyczne oraz trujące pyły zawieszone, które przedostają się nie tylko do organizmu człowieka zaburzając jego funkcjonowanie. Wyróżniamy dwa główne rodzaje smogu:

• Smog klasyczny (tzw. zimowy) zawiera pyły zawieszone, takie jak PM10 i PM2.5. Wynika on głównie z tzw. niskiej emisji, czyli z ogrzewania domów i palenia w kominkach. Toksyczność tego smogu dodatkowo wzrasta w wyniku spalania śmieci i wszelkich tworzyw sztucznych, tj. opony czy meble.
• Smog fotochemiczny (tzw. letni, typu Los Angeles), który generowany jest przez transport drogowy i zawiera głównie tlenki azotu (NO), tlenek węgla (CO) oraz węglowodory aromatyczne. Jeśli emisja spalin jest wysoka, ale mamy dodatkowo bardzo słoneczną pogodę, wówczas stężenie NO spada, przy równoczesnym wzroście szkodliwego dla zdrowia ozonu.

Lista wykroczeń smogowych
Oddychanie zanieczyszczonym powietrzem porównać można do wypalenia od 5 do nawet 10 papierosów dziennie. Efektem natychmiastowym jest spadek funkcji oddechowych, zaś odroczonym w czasie – rakotwórczość. Ale to nie wszystko – z każdym rokiem okazuje się, że smog jest odpowiedzialny za znacznie więcej problemów zdrowotnych, niż przypuszczano.
Wpływ smogu na organizm człowieka:

• problemy z oddychaniem, zaostrzenie astmy, zaostrzenie POChP, rak płuc
• ogólne osłabienie układu odpornościowego, częstsze infekcje dróg oddechowych, alergie, podrażnienie oczu, nosa i gardła, kaszel, katar, zapalenie zatok,
• problemy układu sercowo-naczyniowego tj. nadciśnienie tętnicze, choroba, niedokrwienna serca, zaburzenia rytmu serca, niewydolność serca, zawał serca,
• problemy układu nerwowego, kłopoty z pamięcią i koncentracją, wyższy poziom niepokoju, stany depresyjne, zmiany anatomiczne w mózgu, przyspieszone starzenie się układu nerwowego, udary mózgu,
• negatywny wpływ na rozwój płodu, obumarcie płodu, przedwczesny poród, niska waga urodzeniowa,

Nie ma progowej ilości toksyn zawartych w smogu, które byłyby neutralne dla zdrowia człowieka, chociaż jego skutki nie dla wszystkich są odczuwalne w ten sam sposób. Do grup o podwyższonym ryzyku należą seniorzy, chorzy na przewlekłe schorzenia układu sercowo-naczyniowego lub/i oddechowego, kobiety w ciąży oraz dzieci, które z powodu smogu mają gorzej rozwinięte płuca od rówieśników dorastających w czystym środowisku, częściej i bardziej uciążliwie przechodzą infekcje wirusowe, zapadają na alergie, astmę, mają problemy z koncentracją i rozwojem intelektualnym. U osób dojrzałych, które smogiem przesiąkły za młodu, dochodzą do tego nowotwory, zawały, udary i cała litania problemów ze zdrowiem, które uprzykrzają funkcjonowanie naszym rodzinom.

Skąd wiemy czym oddycha osiedle Las?
Oficjalne pomiary pyłów zawieszonych prowadzone są w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska przez Inspektorat Ochrony Środowiska, jednak urządzeń pomiarowych jest w Wawrze niewiele i żadne nie znajduje się na terenie naszego osiedla. Podobnie w przypadku mierników zanieczyszczeń z transportu drogowego – najbliższa stacja pomiarowa znajduje się przy al. Niepodległości. Nie oznacza to jednak, że jesteśmy zdani wyłącznie na własne nosy – choć warto zaznaczyć, że jeśli „zapach” smogu jest wyczuwalny „gołym nosem”, oznacza to, że jakość powietrza jest już bardzo zła.

Przy ul. Sęczkowej znajduje się czujnik AirNet monitorujący stężenia pyłów PM2.5 i PM10 w ramach systemu AQICN, który bada jakość powietrza w czasie rzeczywistym w ponad 100 krajach. Z pomocą tego narzędzia możemy na stronie https://aqicn.org/station/@174391/pl/ sprawdzić czym oddycha Sęczkowa i okolice, a także prześledzić sytuację w dalszym horyzoncie czasowym, porównując parametry zanieczyszczeń za kalendarzem zachorowań w naszej rodzinie. Czujnik AirNet nie bada stężeń tlenków azotu NO, co nie oznacza, że kopciuchy, kominki (i grille) są jedynymi źródłami problemu.
Swój udział „w zbrodni” mają także rury wydechowe starych aut i nasze nawyki komunikacyjne. Na dowód tej tezy możemy śmiało przytoczyć wyniki pomiarów jakości powietrza i natężenia ruchu drogowego prowadzone w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 9 w ramach projektu ,,Ulica Szkolna – Czyste powietrze i bezpieczeństwo naszych dzieci”.

Badanie wykazało znaczący wzrost stężeń w godzinach szczytów komunikacyjnych. Jak czytamy w raporcie końcowym, niekorzystny wpływ transportu na jakość powietrza można zaobserwować szczególnie, gdy samochody z włączonym silnikiem stoją pod szkołą. W tym samym czasie dzieci przechodzące obok takich pojazdów są narażone na znacząco wyższe stężenia zanieczyszczeń komunikacyjnych, czyli dwutlenek azotu. Stężenie może w takiej sytuacji wzrosnąć chwilowo od kilku do kilkudziesięciu razy .

Wyniki tych pomiarów miały posłużyć szkole do edukowania rodziców nt. zanieczyszczeń powietrza pochodzących z samochodów. Miały być też motywacją do zmian indywidualnych nawyków komunikacyjnych oraz impulsem dla władz do inwestycji w błękitno-zieloną infrastrukturę i usprawnienie transportu publicznego. Póki co raport ten nie został szczególnie rozpowszechniony ani przez szkołę, ani przez władze dzielnicy, być może dlatego, że płynące z niego wnioski i rekomendacje stoją w sprzeczności z planami budowy dyskontu w bezpośredniej okolicy szkoły, w efekcie którego należy się spodziewać, że natężenie ruchu i smogu w centrum naszego osiedla dodatkowo wzrośnie.

Tymczasem na naszym osiedlu rośnie liczba dzieci, które zmagają się z objawami astmy, zwłaszcza po intensywnym wysiłku fizycznym podejmowanym w okolicy szkoły i boiska przy ul. Łasaka. Nic dziwnego, skoro treningi piłkarskie odbywają się tam w chmurze smogu i spalin. Są też pierwsze oficjalne diagnozy lekarskie wskazujące na korelację epizodów smogowych z nagłym pogorszeniem stanu zdrowia mieszkańców Wawra.

Teoria klinów
Na forum naszego osiedla pod postami na temat smogu pojawiają się też sugestie, że wszystkiemu winni są patodeweloperzy, bo za przyzwoleniem urzędników zabudowują kliny powietrzne (tzw. korytarze napowietrzające miasto). O ile w odniesieniu do innych dzielnic Warszawy (zwłaszcza Mokotowa), oskarżenia te są uzasadnione, o tyle w przypadku Wawra nie do końca obrazują stan faktyczny i niekiedy odciągają uwagę od istoty problemu.

Jak wynika z publikacji „Klimat Warszawy” wydanej przez Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego m.st. Warszawy, aż 57% ludności stolicy mieszka na osiedlach, gdzie warunki powietrzno-sanitarne są dostateczne lub niedostateczne, do czego przyczynia się m.in. zabudowanie korytarzy powietrznych. Nie dotyczy to jednak korytarza Wiślanego, z którym sąsiadujemy – choć patrząc na „ład przestrzenny” naszego osiedla trudno oprzeć się wrażeniu, że gdyby stawianie budynków na rzece było możliwe, ten klin także byłby zabudowany. Póki co osiedle ,,Las” znajduje się na terenach o warunkach powietrzno sanitarnych klasyfikowanych jako korzystne, także dzięki otulinie Zakola Wawerskiego.

Działania naprawcze zawarte w mazowieckim programie ochrony powietrza
Podstawowym aktem prawa miejscowego określającym politykę poprawy jakości powietrza na obszarze danego województwa jest tzw. POP, czyli program ochrony powietrza adresowany do samorządów, przedsiębiorców i instytucji. Programy te raz na 4 lata uchwala odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu albo rada gminy. Ich celem jest kompleksowa poprawa jakości powietrza.

W nowym POP dla Mazowsza przyjętym przez Sejmik 21.11.23 r. (uchwała nr 204/23) wraz z Planami Działań Krótkoterminowych (PKD), kluczowe jest informowanie o ryzykach wystąpienia przekroczeń zanieczyszczeń w powietrzu oraz edukowanie na temat tego, jak chronić się przed negatywnymi skutkami smogu. Ponadto władze Warszawy powinny podjąć działania zmierzające do modernizacji taboru komunikacji miejskiej, rozwoju komunikacji tramwajowej oraz wprowadzenia stref czystego transportu. Na liście pilnych działań naprawczych znalazło się także zwiększenie liczby kontroli o 30%, zakaz używania dmuchaw do liści, obowiązek stworzenia dodatkowego terenu rekreacyjnego o pow. 1 ha dla gminy, obowiązek nasadzeń zieli wzdłuż ruchliwych arterii. Wawer ma tu największą lekcję do odrobienia, a kary za opieszałość, jakie wojewódzki inspektor ochrony środowiska może nałożyć organ odpowiedzialny, sięgają 500 tys. zł.

Przypomnijmy, że od 1.10.23 w granicach administracyjnych Warszawy obowiązuje zakaz spalania węgla. Osoby naruszające ten zakaz mogą być ukarane mandatem do 500 zł lub grzywną do 5000 zł. Podobne kary grożą także za spalanie śmieci i innych odpadów. Podejrzane ,,kominy” można zgłaszać dzwoniąc na numer alarmowy 986 do Straży Miejskiej lub poprzez stronę Głównego Urzędu Nadzoru Budowlanego www.zone.gunb.gov.pl.

Warto jednak wcześniej podjąć próbę rozmowy z “trucicielem”, żeby upewnić się, czy mamy do czynienia z ignorancją, czy też ubóstwem, bo – jak słusznie zauważa jedna z osób wypowiadających się na forum naszego osiedla – Jedno, to edukowanie i pokazywanie konsekwencji palenia czym popadnie, a drugie to pieniądze – niestety w wielu przypadkach ludzie palą co mają, bo nie stać ich na rozwiązania ekologiczne.

Dodatkowy ,,tabor” ekodoradców na wagę złota
Kto chciał i mógł sobie na to pozwolić, skorzystał już z dotacji na termomodernizację i wymianę kopciucha. Osoby potrzebujące wsparcia merytorycznego, mogły to zrobić z pomocą ekspertów stacjonujących w Punkcie Doradztwa Energetycznego (ul. Żegańskej 2c) oraz w budynku Urzędu Dzielnicy (ul. Żegańska 1).

Jednak nie każdy właściciel starego pieca jest tego świadomy. Wiele osób ma już swoje lata i z powodu wykluczenia informacyjnego i komunikacyjnego, nie są oni w stanie samodzielnie udać się do takiego punktu, nie wspominając o braku możliwości pokrycia kosztów wkładu własnego, który wymagany jest na starcie gminnego programu „Wymień kopciucha”. W przypadku rządowego programu ,,Czyste powietrze” najubożsi mogli liczyć na prefinansowanie i pokrycie nawet 100% kosztów audytu energetycznego, termomodernizacji, wymiany kopciucha na pompę ciepła i instalacji paneli fotowoltaicznych. Jednak w takich przypadkach nieoceniona była pomoc doradców energetycznych i ekodoradców terenowych, którzy znają problem smogu wawerskiego od podszewki i są w stanie zdziałać cuda, aby w razie potrzeby przełamać pierwsze bariery finansowe np. z pomocą Ośrodka Pomocy Społecznej.

Niestety w grudniu doradcom tym skończyły się umowy zawarte z miastem i nie wiadomo czy/kiedy zostaną wznowione . Pewne jest to, że bez systemu monitoringu i kontroli oraz celowanego wsparcia świadczonego przez profesjonalistów, trudno nam będzie uporać się z kopciuchami. Podobnie jak bez zwiększenia taboru autobusów kursujących po zachodnim Wawrze, mało realne będzie zmotywowanie kierowców do zmiany nawyków transportowych.

Ponad podziałami
Z okazji Świąt i Nowego Roku życzyliśmy sobie przede wszystkim zdrowia, nie zawsze uświadamiając sobie jak ważnym jego elementem jest życie w czystym środowisku. Z okazji styczniowego Dnia Babci i Dziadka życzymy naszym seniorom czystego powietrza i – jeśli tylko mamy taką możliwość – pomóżmy im w sięgnięciu po dotację na termomodernizację domu czy wymianę kopciucha. Warto też zwracać się do Urzędu Dzielnicy i do Biura Ochrony Powietrza i Polityki Klimatycznej m. st. Warszawy z pytaniami kiedy wznowione zostaną umowy z ekodoradcami.

Wykorzystajmy też okres przedwyborczy domagając się od osób kandydujących zarówno do Rady Warszawy, jak i rady Dzielnicy konkretnych działań na rzecz poprawy jakości powietrza, pamiętając że troska o środowisko jest inwestycją w nasze zdrowie i powinna być tematem ponadpartyjnym.

Przypisy:

1. Poradnik jak chronić dzieci przed smogiem: www.rodzicedlaklimatu.org/mamo-tato
2. Raport ,,Działania indywidualne i informowanie o ryzyku w związku zanieczyszczeniem powietrza – zalecenia przygotowane przez grupę ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia z krajowymi rekomendacjami dla Polski” https://www.gov.pl/web/uw-mazowiecki/who-o-ryzyku-zwiazanym-z-zanieczyszczeniem-powietrza-w-polsce2
3. Wyniki pomiarów stacjonarnych jakości powietrza i pomiarów ruchu drogowego przy szkołach w sezonie grzewczym i pozagrzewczym, Europejskie Centrum Czystego Powietrza, https://www.rodzicedlaklimatu.org/wp-content/uploads/2023/10/raport-ruch-i-powietrze-Ulica-Szkolne-Wawer.pdf
4. Publikacja ,,Klimat Warszawy”, Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego m.st. Warszawy, https://architektura.um.warszawa.pl/documents/12025039/22491719/klimat_broszura.pdf/b654b97c-8c88-dbf2-0168-38fa1971c4ca?t=1634497936327
5. Warszawski program ,,Wymień kopciucha”, https://um.warszawa.pl/kopciuchy
6. Rządowy program ,,Czyste powietrze”, https://www.czystepowietrze.gov.pl
7. Zgłoś Kopciucha, https://zone.gunb.gov.pl/pl/zglos-kopciucha?fbclid=IwAR2KMEXMzsRixSgCtZzL_ZtzFEgivtUYptfDqf4uJDn2IIhbhA6J0WBcJzE
8. Straż Miejska w trosce o czyste powietrze, https://strazmiejska.waw.pl/4243-strażnicy-w-trosce-o-czyste-powietrze
9. Mazowiecki Program Ochrony Powietrza, Programy Działań Kródkoterminowych, Uchwała Antysmogowa: https://www.powietrze.mazovia.pl/